Skjálftar, spenna og spennulosun í Fagradalsfjalli

Jarðskjálftarnir í og við Fagradalsfjall austan við Grindavík eru varla fyrirboðar eldgoss. Staðreyndin er einfaldlega sú að á hverju ári verða líklega nærri þrjátíu þúsund skjálftar, flestir frekar litlir. Í fyrra varð ekkert eldgos þó svo að þeir væru þetta margir. Og tíðindalítið hefur verið á þessu ári þó jörðin hafi skolfið ótæpilega víða um land.

Á meðfylgjandi mynd frá Loftmyndum ehf. eru nokkur hundruð jarðskjálftar merktir. Af forvitni skoðaði ég stóru skjálftana sem urðu í gær og í dag, það er þeir sem eru stærri en 3 stig.

Sem leikmanni finnst mér dálítið forvitnilegt að sjá hvernig skjálftar haga sér, hvort mynstur sé sjáanlegt. Í raun er það ekki svo, að minnsta kosti ekki í augum leikmannsins. Hins vegar greina jarðfræðingar mynstur, ekki beinlínis hvar þeir verða, heldur hvernig þeir færast frá einu svæðinu til annars.

Byrjum á myndinni. Inn á hana hef ég merkt með hvítu letri hvenær jarðskjálftinn varð og gula línan bendir á næsta skjálfta.

Þetta byrjaði allt klukkan tæplega hálf átta í gærmorgun að skjálfti upp á 3 stig varð og tæpum hálftíma síðar varð annar jafnstór norðvestan við þann fyrri. Sem sagt, þarna skalf jörðin fram yfir hádegi. 

Um tvö leytið varð einn stór skjálfti suðvestan við það svæði sem flestir urðu. Sá skjálfti og þeir litlu þýddu einfaldlega að skjálftahrinan var að færst til vesturs, upp á vestanvert Fagradalsfjall. Þar staðnæmdist hrinan, hugsanlega í bili.

Á Reykjanesi eru sex eldstöðvakerfi, eitt þeirra er kennt við Fagradalsfjall. Um miðjan skagann er mjótt belti og þar eru langar sprungur sem hafa norður-suður stefnu. Skjálftar á verða á þessum sprungum og það sem meira er þeir smitast yfir í næstu sprungur og færast þannig til þegar spenna myndast vegna þeirra. Þetta er svona eins og þegar barið er á gler sem liggur flatt á borði. Þar sem hamarinn kemur niður verður brestur og hann losar um þrýsting annars staðar og þar með koma brestir víðar í glerinu.

Munurinn á dæminu er hins vegar sá að barmar sprungna á Reykjanesi færast til við skjálfta, annar barmurinn færist til norðurs en hinn til suðurs.

Þegar miklir skjálftar verða á hryggnum getur virkjast svokölluð „bókahillutektónik“ eins og Páll Einarsson, jarðeðlisfræðingur, kallaði fyrirbrigðið. Hann líkir þessu við bæru í bókahillu. Þegar ein bókin hallast rekst hún að aðra og svo koll af kolli þangað til allar bækurnar hafa skekkst.

Sem sagt, á Reykjanesi verður til spenna vegna jarðskjálfta og það þýðir að aftur skelfur jörð annars staðar, spennan losnar en nokkrum kílómetrum austar verður til spenna í jörðu.

Páll hefur látið hafa eftir sér að ólíklegt sé að hugsanlegur stóriskjálfti á Reykjanes sé fyrirboði eldgoss. Líkur benda þó til að gos á þessu svæði verði frekar lítil og standi stutt yfir og séu frekar meinlaus, veltur þó á staðsetningu þeirra.

Á árunum 900 til 1240 urðu mörg lítil hraungos á Reykjanesi. Síðan hefur Reykjanesskagi verið í eldgosafríi.

Stóriskjálfti gæti hins vegar orðið svipaður á stærð og skjálftinn 1968. Margir muna hann sem skell með undirliggjandi drunum. Upptök hans voru í svokölluðu Hvalhnúksmisgengi en Hvalhnúkur er skammt sunnan við Grindaskörð. Þar gæti nýr skjálfti orðið til og jafnvel í misgenginu sem er nokkuð norðar og kennt er við Hrossahrygg.

Það liggur frá því sem næst Geitafelli í suðaustri og norðvestur yfir Bláfjallahrygg. Þar gæti orðið ógnarstór skjálfti sem myndi finnast greinilega á höfuðborgarsvæðinu. Jarðfræðinga hafa raunar þennan stað sérstaklega grunaðan um græsku.

Myndir:

• Efsta myndin sýnir hreyfingu stóru skjálftanna.
• Miðmyndin er frá Veðurstofunni og sýnir hvar skjálftarnir eru og hvernig þeir hafa hreyfst til vesturs.
• Neðsta myndin er frá íslenskum orkurannsóknum og sýnir eldstöðvakerfin á Reykjanesi

Flóðbylgjan, flóðbylgjan, flóðbylgjan, flóðbylgjan, flóð...

Einhver lét hafa það eftir sér fyrir alllöngu að fæstir geti skrifað læsilegan texta nema því aðeins að kunna að lesa. Þetta er dálítið furðulega staðhæfing. Allir vita að þær listgreinarnar lestur og skrift haldast í hendur og eru órjúfanlegar og vart getur neinn skrifað án þess að kunna að lesa. Maður skyldi nú halda það.

Nei, sá sem vitnað er til sagði það bráðnauðsynlegt fyrir þann sem skrifar að lesa, lesa mikið, lesa daglega frá barnæsku. Á æskuárum mótast þekking og færni og sá sem hefur vanrækt lestur á þessu mikilvægasta tímabili ævi sinnar mun ábyggilega eiga erfiðar með að semja ritgerð, sögur eða einfalda frétt fyrir fjölmiðil. 

Þetta datt mér í hug þegar ég las „frétt“ á vefritinu Pressan í dag. Hún fjallar um flóðbylgju á Grænlandi en er af sjáanlegum ástæðum hreinlega óboðleg.

Fjölmiðill er í grunninn ekkert annað en þjónustufyrirtæki, hann býður upp á fréttir rétt eins og önnur bjóða mér tilbúinn mat eða eitthvað annað. Bera má „frétt“ Pressunar saman við veitingastað sem gætir ekki hreinlætis við framreiðslu sína eða verslun sem selur gallaða vöru.

Í „fréttinni“ finnst „blaðamanninum“ sextán sinnum ástæða til að endurtaka sama orðið. Hann virðist ekki kunna að skrifa sig framhjá því, nýta sér stílbrögð til að forðast endurtekningar eða þá að honum er alveg sama. Verst er þó að á ritstjórninni les enginn yfir. Maðurinn fær að setja „fréttina“ á vefinn athugasemdalaust.

- Heyrðu þjónn, í súpunni minni eru sextán flugur, glasið er óhreint og undir disknum eru matarleifar.

Líklega mun heilbrigðiseftirlitið taka á þeim veitingastað sem stendur sig svona illa. Og neytendur myndu forðast hann rétt eins og verslunina sem selur gallaða vöru. Enginn tekur á slæmu málfari fjölmiðla nema „kverúlantar“ úti í bæ.

Pressan gefur út gallað vöru, sóðaskapurinn er mikill. Í þokkabót má gagnrýna annað „jórtur“ eða stagl í þessari stuttu frétt. Sögnin að veita kemur fyrir fjórum sinnum, nafnorðið berghlaup fimm sinnum, lýsingarorðið einstakur þrisvar, vísindamenn fjórum sinnum ... og þá gafst ég upp enda orðið lítið pláss fyrir annað í tuttugu og fimm lína frásögn.

Þegar sama orðið kemur tvisvar eða þrisvar fyrir í stuttum texta er oft talað um „nástöðu“ sem þykir afar slæmt. Átt er við að orðin standi svo nálægt hverju öðru að texti og stíll skaðist.

Aðrir tala um stagl og svo eru þeir til sem kalla þetta jórtur. Aðalatriðið er að þetta er ekki boðlegt, neytendur eiga annað og betra skilið en svona bull.

Myndina má stækka með því að smella á hana.

Eftirskrift

Athugull lesandi benti á aðra „frétt“ á vefritinu Pressan útbíaða í stagli. Hún er eftir sama höfund og samdi þessa um flóðbygljuna. Þarna veltir hann sér upp úr orðinu „tegund“. Öllu má nú ofgera, sagði sá athugli. Undir það er tekið og vart einleikið hvernig höfundinum tekst að leika sér með einstök orð.