Rekstraraðilar, savetravel teymið og skjalfestur grunur

Orðlof

Málmengun

Þetta er hættan við langar málsgreinar með innskotum þar sem langt er á milli fallorðs og fallvalds - fólki hættir til að missa þráðinn og gleyma hvað hangir saman.

Eiríkur Rögnvaldsson á Facebook. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Rekstraraðilar fagna því að fá að opna aftur.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 5.5.20.                           

Athugasemd: Aðili virðist vera einhvers konar hlutlaust orð, „hvorki né“, eins og einhver sagði, eiginlega stofnanamállýska og því þykir mörgum fínt að nota það.  

Á málið.is segir um orðið „aðili“:

Einstaklingur, fyrirtæki, félag eða stofnun sem á hlut að eða tengist samningi, samtökum, ákvörðun, deilu eða viðskiptum.

Sem sagt, síst af öllu hnitmiðuð merking. Þar er líka varað við orðinu „aðili“:

Athuga að ofnota ekki orðið aðili.
Fremur: tveir voru í bílnum, síður: „tveir aðilar voru í bílnum“. 
Fremur: sá sem rekur verslunina, síður: „rekstraraðili verslunarinnar“.

Vissulega er freisting að nota orðið „rekstraraðili“. Oft er erfitt að finna eitt nafnorð yfir sum hugtök. Takist það ekki er betra að nota fleiri orð.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„31 er í sóttkví á Akranesi eftir að smit greindist hjá nemanda í Heiðarskóla í Hvalfjarðarsveit.“

Frétt á ruv.is.                            

Athugasemd: Hvergi byrja blaðamenn setningu á tölustöfum. Tölustafir í upphafi setningar er auðvitað bölvaður sóðaskapur vegna þess að grundvallarmunur er á bókstöfum og tölustöfum. Á flestum tungumálum er skrifaður stór stafur á eftir punkti sem og við upphaf setningar. Stór tölustafur hins vegar er ekki til. Flestir gera sér grein fyrir því að þetta getur skapað rugling.

Fréttamaður Ríkisútvarpsins hefði svo sem getað haft þessa málsgrein svona:

31 er í sóttkví á Akranesi eftir að smit greindist hjá 1 nemanda í Heiðarskóla í Hvalfjarðarsveit.

Þetta er herfilega ljótt en blaðamaðurinn skrifaði ekki svona sem sýnir að honum er ekki alls varnað.

Fyrirsögni fréttarinnar er svona:

Eitt smit í Hvalfjarðarsveit sendi 28 í sóttkví.

Samræmisins vegna hefði blaðamaðurinn átt að hafa hana svona:

1 smit í Hvalfjarðarsveit sendi 28 í sóttkví.

En það gerði hann ekki heldur sem styður það að honum er ýmislegt til lista lagt þó hann klikki á grundvallaratriðinu. Hann ætti samt að vita að smit er bara smit, sendir engann í sóttkví. Aðrir sjá um það.

Yfirleitt er reglan sú að lægri tölur eru skrifaðar með bókstöfum en þær hærri með tölustöfum. Sumir skrifa allt með bókstöfum sem er lægra en eitt hundrað. Viðmiðanir geta verið ólíkar.

Tölustafir í fréttinni mættu hafa verið færri.

Tillaga: Þrjátíu og einn er í sóttkví á Akranesi eftir að smit greindist hjá nemanda í Heiðarskóla í Hvalfjarðarsveit.

3.

„… um að stofna síðar á árinu „ferðasvæði“ á milli ríkjanna tveggja, þar sem þegnar ríkjanna gætu ferðast án þess að þurfa að bíða í sóttkví í fjórtán daga.“

Frétt á blaðsíðu 11 í Morgunblað 6.5.20.                         

Athugasemd: Margir átta sig ekki á því að nástaða eða klifun er stílbrot og með henni er textinn aumlegur og leiðinlegur fyrir lesandann.

Á málið.is segir:

KLIFUN felur það í sér að endurtaka einhver orð eða endurtaka einhverja hugsun með nýjum orðum. Endurtekningin vísar þá aftur til þess sem fram var komið. Klifun er einnig vel þekkt í skáldskap. [enska] anaphora

Á vef Wikipedia segir:

Nástaða er það þegar sömu orðin (eða samskonar orðhlutar) standa þétt saman í texta og virka sem ofklifun. Endurtekningar í texta geta verið stílbragð, en oftast er nástaða lýti á texta. Hægt er að forðast nástöðuna, t.d. með skipulagðri notkun fornafna og samheita.

Málsgreinin í Mogganum er ekki góð.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Eins og áður minnum við á Travel Conditions kortið okkar.“

Ferðamálastofa, vikulegur upplýsingapóstur.                        

Athugasemd: Ferðamálastofa sendir út tölvupóst sem er bæði á íslensku og ensku. Verra er þó að íslenski hlutinn er á íslensku- og enskublendingi.

Höfundurinn minnir á kortið sem hann kallar „Travel Conditions kortið okkar“. Af hverju er kortið ekki með íslensku heiti, að minnsta kosti fyrir Íslendinga?

Vegagerðin gefur út kort um færð og veður, sjá hér. Á því er sýnd færð um allt land. Stofnunin á auðvitað heiður skilinn fyrir kortið sem og vefmyndavélar á þjóðvegum. Kortið ber ekki heitið „travel conditions kort“ eins og lágkúran hjá Ferðamálastofu.

Í póstinum segir:

Það er hinsvegar mikil bleyta í náttúrunni og mikilvægt að halda sig á stígum þegar gengið er um.

Þetta er nú meira ruglið. „Bleyta í náttúrunni“ … „þegar gengið er um“. Hverjir tala svona? Við hvaða stíga er átt? Sumir göngustígar eru blautir og forugir. Víðast eru engir göngustígar.

Veðurspáin næstu daga er frekar tíðindalaus. Nauðsynlegt samt að fylgjast alltaf vel með veðurspám því þær breytast hratt.

Þetta er stórskrýtið orðalag. Líklega er átt við að ekkert sé að veðri næstu daga. Það er einfaldlega rangt. Spáð var slyddu sumstaðar, frosti víða og jafnvel roki. Orðalagið er eins og talað sé niður til lesandans, hann viti ekkert, skilji ekkert og því er hann nærri því mataður á upplýsingum sem allir vita.

Margt furðulegt er skrifað í póstinn og ekki veitti af gagnrýnum yfirlestri.

Höfundurinn segir í lokin:

Með kveðju frá Safetravel teyminu.

Þetta er aumt. Þeir sem senda út texta eiga að sjá sóma sinni í því að hafa hann alfarið á íslensku.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Lögregla vill meina að Manshaus hafi drepið stjúpsystur sína …“

Frétt á visir.is.                            

Athugasemd: Skrýtið orðalag. Skyldi blaðamaðurinn ekki eiga við að lögreglan haldi þessu fram, fullyrði.

Á vef norska ríkisútvarpsins, NRK, segir:

Politiet mener Manshaus drepte stesøsteren fordi hun ikke var etnisk norsk.

Fagnaðarefni er að blaðamaðurinn skilur eitthvað í norsku sem er fallegt tungumál. Hér gildir það sem segir um þýðingar úr ensku; ekki þýða beint þó orðin séu kunnuglegt. Miklu betra er að þýða þannig að innihaldið komist til vel til skila á eðlilegu íslensku máli.

Tillaga: Lögregla fullyrðir að Manshaus hafi drepið stjúpsystur sína …

6.

„… renni litl­um stoðum und­ir skjalfest­an grun [n. siktel­se] um mann­dráp eða hlut­deild í mann­drápi.“

Frétt á mbl.is.                            

Athugasemd: „Skjalfestur grunur“ er hvorki norska né íslenska, bara bull. Grunur er bara grunur hvort sem hann er orðaður upphátt eða skrifaður á blað.

Á vef  norska ríkisútvarpsins, NRK, segir:

En av lagdommerne mente at det samlede bevisbildet gjør at det foreligger skjellig grunn til å mistenke Hagen.

Varla heldur blaðamaðurinn að „skjellig“ þýddi „skjalfestur“. Það er kolrangt. Orðið merkir það sem er skynsamlegt eða hafið er yfir vafa.

Tillaga: Engin tillaga.

7.

„Það var ungur maður sendur í sveit í bæ þegar hann var níu ára gamall.“

Grein á blaðsíðu 15 í Morgunblaðinu 8.5.20.                           

Athugasemd: „Það“ hvað? Þetta „það“ kallast gervifumlag, leppur. Þeir sem nota það mikið er ekki góðir pennar, slakir í stíl. Leppurinn er afspyrnu ljótur og fer yfirleitt illa í skrifuðu máli. Yfirleitt tökum við ekki eftir honum í talmáli. Til dæmis; „Það er nú það“. „Það er blessuð blíðan.“

Var ungi maður sendur í sveit, í sveitabæ?

Hugtakið að fara í sveit, vera í sveit er fast í málinu. Átt er við að börn og unglingar dveljist sumarlangt í sveit og sinni almennum störfum, læri á lífið.

Líklega á höfundurinn við að ungi maðurinn hafi verið „sendur í sveit“ sem var þó ekki sveit heldur dvöl í bæjarfélagi. Hann var því ekki „í sveit“ eins og við sem vorum í sveit.

Orðalagið er klúður sem og mest öll greinin, einfeldningslega skrifuð sem vekur furðu því höfundurinn er yfirleitt nokkuð góður skrifari.

Tillaga: Engin tillaga.

8.

„Einna áhuga­verðasta lyfið við Covid-19 um þess­ar mund­ir er …“

Fyrirsögn á mbl.is.                            

Athugasemd: Lyf er nafnorð í hvorugkyni. Því er talað um eitt lyf.

Aftur á móti segir á málið.is að einna geti verið atviksorð:

notað með efsta stigi lýsingarorða og atviksorða: á meðal (þeirra bestu, verstu o.s.frv.)

mér finnst blái sófinn einna fallegastur
styttan minnir einna helst á tröllskessu
henni líkar einna best við sögukennarann

Af þessu leiðir að ofangreint orðalag er ekki rangt sé það hugsað eins og segir á málið.is.

Hins vegar er þetta ekki áferðarfalleg fyrirsögn, eiginlega stíllaust og ruglingsleg. Betur hefði farið á því að orða fyrirsögnina eins og segir í tillögunni.

Tillaga: Eitt áhuga­verðasta lyfið við Covid-19 um þess­ar mund­ir er …

 

Skuldum breytt í lausafé, lærisveinn og koma landi á lappirnar

Orðlof

Málmengun

Sú árátta færist mjög í vöxt í ræðu, frásögn og samtali að sá er orðið hefur segir, sennilega að segja viðmælanda sínum, „þú veist „ Mér verður þá oftar en ekki spurn; hvurn fjandann? Til hvers að segja mér eitthvað sem ég veit?

Eitt sinn var alþingismaður á nefndarfundi og virtist ætla að spyrja gest fundarins, en flutti fyrst langa og óskiljanlega ræðu, þar sem „þú veist“ kom fyrir níu sinnum, en svo kom spurningin; mér langar að spyrja.

Ráðherrar koma í sjónvarpsþætti og troða inn „þú veist“, sennilega vegna þess að hugsun er í ólagi, oftar en tölu verður á komið.

Og Rotary- og Lionsfundir eru svipuðu marki brenndir; ræðumenn segja „þú veist“.

„Hvern fjandann veit ég?“

Sennilega er „þú veist „ til að tjá yfirburðaþekkingu á íslensku, ellegar er sagt „you know“. Ef til vill er ég gamall geðvondur karl, en ég á minn rétt þegar málmengun skekur eyru.

Vilhjálmur Bjarnason. Morgunblaðið 30.4.20, blaðsíða 34.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Til að þrauka þarf félagið að breyta 1,2 milljörðum dollara […] af skuldum í lausafé …“

Frétt á visir.is.                           

Athugasemd: Fréttin fjallar fjárhagsvanda norska flugfélag Norwegian. Fullyrt er að breyta þurfi skuldum í lausafé. Von er að lesendur reki upp stór augu. Hvernig er það hægt?

Svarið er einfalt, þetta er ekki hægt. Blaðamaðurinn skilur ekki það sem hann er að skrifa um. 

Í heild er málsgreinin svona:

Til að þrauka þarf félagið að breyta 1,2 milljörðum dollara, sem samsvarar um 175,2 milljörðum íslenskra króna, af skuldum í lausafé auk þess sem stærstur eignarhluti í félaginu mun vera í höndum skuldabréfahafa og leigusala, verði aðgerðapakkinn samþykktur af hluthöfum og skuldareigendum.

Þetta er illa skrifað. „Skuldareigendur“ eru venjulega kallaðir lánadrottnar eða kröfuhafar. Þeir eiga ekki neinn hlut í félaginu en eiga kröfu á það vegna lána eða leigu. 

Heimildin er vefsíða Reuters og þar segir:

The carrier may run out of cash by mid-May unless its plan, which involves a swap of up to $1.2 billion of debt into equity and hands over most of the ownership of the firm to lessors and bondholders, is approved by creditors and shareholders.

Í stuttu máli segir Reuters að breyta eigi 1,2 milljörðum dollara í hlutafé, ekki lausafé. Í því liggur alvarlegasta villa blaðamanns Vísis. 

Á vef Ríkisútvarpsins er frétt um Norwegian og þar segir:

Lokafrestur lánadrottnar Norwegian til að samþykkja að breyta lánum í hlutafé er runninn út án þess að niðurstaða liggi fyrir. Samþykki þeir það ekki blasi gjaldþrot við.

Fréttamaðurinn fer rétt með. Ekki sá á Vísi. 

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Er Heim­ir sagður vera með hærri laun en læri­sveinn sinn Aron Ein­ar Gunn­ars­son, sem leik­ur með liðinu.“

Frétt á mbl.is.                           

Athugasemd: Heimir Hallgrímsson er menntaður tannlæknir og er líka þjálfari Al-Ar­abi í Kat­ar. Með sama liði leikur Aron Einar. Í ljósi orðalagsins get ég mér þess til að hann læri jafnframt tannlækningar hjá þjálfara liðsins.

Auðvitað er kennarinn með hærri laun en lærisveinninn þar sem hann bæði kennir og þjálfar. Annað hvort væri það nú.

Annars er fréttin ekki nógu góð. Lesandinn þarf að geta sér þess til hvað Heimir er að kenna lærisveini sínum.

Best að sleppa allri kaldhæðni. Blaðamaðurinn fær falleinkunn fyrir að kalla leikmann liðs lærisvein. Hann er það ekki, þetta er þvílíkt bull að engu tali tekur. Aron er leikamaður ekki lærisveinn. Blaðamaðurinn hefur ekkert leyfi til að breyta íslensku. Er hann kannski lærisveinn Davíðs Oddssonar? Sé svo ætti hann að taka skrif læriföður sín sér til fyrirmyndar.

Tillaga: Heimir er sagður vera með hærri laun en Aron Einar Gunnarsson sem leikur með liðinu.

3.

„Hafa sett á ís mörg verkefni.“

Fyrirsögn á visir.is.                           

Athugasemd: Þetta er skrýtin orðaröð í setningu. Engin talar svona, enginn skrifar svona. Hvernig stendur þá á því að blaðamaðurinn gerir þetta?

Orðtakið „að setja eitthvað á ís“ merkir að geyma eða fresta einhverju. 

Yfirleitt hefur fólk það á tilfinningunni hvernig eigi að tala og skrifa íslensku, við þurfum ekki fræðilegar skilgreiningar á framsetningu máls. Enginn með sæmilega málkennd þarf að kunna skil á frumlagi, andlagi, germynd eða viðtengingarhætti. Syndur maður grípur ósjálfrátt sundtökin falli hann í vatn.

Yfirleitt er mælt með því að skrifa einfalt mál, ekki nota orðtök og málshætti sem skrifarinn skilur ekki til fulls. Hér hefði til dæmis verið tilvalið að segja að mörgum verkefnum hafi verið frestað.

Furðulegt er að enginn í ritstjórninni skuli leiðbeina blaðamanninum sem greinilega er ekki vanur skrifum.

Tillaga: Mörg verkefni hafa verið sett á ís.

4.

„Sonurinn nefndur í höfuð lækna sem björguðu lífið Boris.“

Fyrirsögn á visir.is.                           

Athugasemd: Fljótfærnin er að gera út af við suma blaðamenn. Þeim leiðist líklega svo mikið að þeir gera hvað sem er til að komast í kaffi. Enginn  blaðamaðurinn með sjálfsvirðingu les yfir skrif félaga sinna og leiðbeina. Öllum er alveg sama um lesendur. 

Tillaga: Sonurinn nefndur í höfuð lækna sem björguðu lífi Borisar.

5.

„En ég finn einnig fyr­ir mik­ill þörf fyr­ir að koma landinu aft­ur á lappirn­ar, halda áfram eins og við erum fær um og ég er sann­færður um að við kom­umst þangað.“

Frétt á mbl.is.                          

Athugasemd: Ofangreint er grautmáttlaus þýðing úr ensku.

Á vef BBC segir:

But I am also driven by an overwhelming desire to get our country as a whole back on its feet, healthy again, going forward in a way that we can and I’m very confident we’ll get there.

Blaðamaðurinn þýðir samviskusamlega og niðurstaðan verður málsgrein sem byggir á nafnorðum ekki sagnorðum, sem sagt enskt orðalag. „Back on its feet“ er þýtt svona; „koma landinu aftur á lappirnar“. Þvílík andleg flatneskja, lágkúra.

Orðalagið „we’ll get there“ er ekki hægt að þýða beint. Það sem viðmælandinn á við er að markmiðinu verði náð, ekki þannig að farið verði í strætó frá einum stað til annars. 

Tillaga: Mér finnst mikilvægast að koma landinu aftur á réttan kjöl, þjóðin nái heilsu. svo við getum haldið áfram og ég er sannfærður um að okkur tekst það.