Þaga, skætingur í heimilislífi og þak á fjölda sendiherra

Orðlof

Örnefni

Væri nokkuð nema prýði að því, ef innan um alla Hólana, Mýrarnar og Holtin kæmi örnefni eins og: Aurvangur, Bilskírnir, Bragalundur, Brávöllur, Elivogar, Fensalir, Fólkvangur, Glaðsheimur, Glasislundur, Glitnir, Hátún, Himinbjörg, Himinvangar, Hlébjörg, Hliðskjálf, Hlymdalir, Híndafjall, Hveralundur, Logafjöll, Miðgarður, Leiftrarvatn, Ókólnir, Sindri, Singasteinn, Sevafjöll, Skatalundur, Vingólf, Þrúðvangur, Ógló, Hauður, Glæsivellir o.s.frv.

Morgunblaðið, 17. júní 1953, sr. Benjamín Kristjánsson gerir nokkrar athugasemdir við störf örnefnanefndar sem hafði bannað notkun á heitum úr goðafræði sem bæjarnöfn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þar náði lög­regla að hafa hend­ur í hári árásarmannsins og var þeim manni stungið í stein­inn.“

Frétt á mbl.is.                

Athugasemd: Með þessum orðum hefur blaðamaður rifið sig frá ægivaldi löggumálsins, stofnanamálsins, sem tröllriðið hefur löggufréttum í fjölmiðlum síðustu árin.

Meðaljóninn í blaðamennsku hefði orðað ofangreint á þennan hátt:

Lögreglan handtók gerandann og var sá maður settur í fangaklefa fyrir rannsókn málsins.

Nei, blaðamaður vefútgáfu Moggans orðar þetta á sinn hátt og ber að hrósa honum fyrir djörfung sína. Það er svo annað mál að hann hefði getað orðað ofangreinda setningu aðeins betur, sjá tillögu.

Í lok fréttarinnar segir:

Lög­regla rann­sak­ar málið.

Við hinir dauðlegu þökkum fyrir að vinir dólgsins hafi ekki tekið að sér rannsóknina, eigi hann á annað borð einhverja vini. Þessu hefði mátt sleppa.

Tillaga: Lögreglan handtók árásarmanninn og var honum stungið í stein­inn.

2.

„Rannveig Rist, forstjóri álversins í Straumsvík, steig í liðinni viku til hliðar vegna veikinda. Hún segir að það þurfi hugrekki til að stíga slíkt skref.“

Kynning á viðtali  á blaðsíðu 1 í Morgunblaðinu 1.3.2020.               

Athugasemd: Blaðamaðurinn áttar sig eflaust ekki á nástöðunni, steig, stíga. Hún er óþörf hér eins og annars staðar.

Hvers vegna er orðalagið „að stíga til hliðar“ notað hér? Það er yfirleitt ofnotað og oft skýrara að nota til dæmis að fara í veikindaleyfi, hætta tímabundið eða hverfa frá í bili, svo dæmi séu nefnd.

Núorðið hættir enginn. Allir „stíga til hliðar“, „stíga niður“ og svo framvegis. Þetta er auðvitað ekkert annað en ófullkomin þýðing á ensku orðalagi. Ég hef stundum gagnrýnt þetta og bendi á samantekt í pistli mínum hér.

Tillaga: Rannveig Rist, forstjóri álversins í Straumsvík fór í veikindafrí í síðustu viku. Hún segir að það þurfi hugrekki til þess.

3.

„Ég vildi ekki þaga lengur, eða loka augunum og eyrunum.“

Frétt á frettabladid.is.                

Athugasemd: Sögnin að þegja hefur hvergi orðmyndina „þaga“. Hins vegar þekkjum við sögnin að þagna sem merkir að hætta að tala.

Ég minnist þess frá æsku minni að eldra fólk sem ég þekkti notuðu „þaga“ í merkingunni að þegja. Orðið er ekki fjarri sögninni að þagna. 

Hins vegar finnst mér fréttin frekar viðvaningslega skrifuð en tíunda það ekki nánar.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Það er skæt­ing­ur í heim­il­is­líf­inu, börn­in eru eru orðin tætt, svefn­rútín­an far­in út um glugg­ann og við erum bara öll að reyna að halda hausn­um uppi úr vatninu.“

Frétt á mbl.is.                

Athugasemd: Þessi málsgrein er illskiljanleg. Skætingur merkir illt tal eða ónotalegt, hryssingsleg eða eða álíka. Sá sem er í vatni kappkostar yfirleitt að halda höfðinu upp úr svo hann nái að anda.

Mér finnst þetta of flókin og sundurlaus málsgrein. Viðmælandinn virðist ekki vel máli farinn. Blaðamaðurinn tekur upp á segulband það sem hann segir og skrifar svo frá orði til orðs rétt eins og það sé „gullaldarmál“. Blaðamaðurinn hefði átt að endursegja orð viðmælanda sína á einfaldari og skiljanlegri hátt. 

Fréttin er viðvaningslega skrifuð, nástöður víða og fleira. Dæmi:

• Vik­una á und­an höfðu skæru­verk­föll farið fram.
• Hún er með börn­in í fim­leika­saln­um, að reyna að gæta þess að þau fari sér ekki að voða, á meðan spjallið fer fram.
• Svo er ég að reyna að vinna á meðan og hreyti í þau. 
• En það er samt þannig að maður vinn­ur ekk­ert al­menni­lega. Maður nær engri ein­beit­ingu. Þegar maður­inn minn kem­ur heim þá þarf ég að klára.

Mér finnst að blaðamaðurinn eigi að reyna fyrir sér sem heimilislæknir, arkitekt eða í sameindalíffræði. Hann hlýtur að geta gengið inn í þessi störf án reynslu og þekkingar eins og hann virðist hafa gert undir starfsheitinu blaðamaður.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„61 árs gömul kona er talin fyrst allra í söfnuðinum til að greinast með veiruna og er vitað til þess að hún hafi mætt á nokkrar trúarsamkomur áður en hún greindist með veiruna.“

Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 2.3.2020.                

Athugasemd: Afskaplega viðvaningslegt er að byrja setningu á tölustöfum. Slíkt tíðkast hvergi, hvergi, hvorki hér á landi né erlendis. Ástæðan er einfaldlega sú að tölustafur hefur allt aðra merkingu en bókstafur. 

Því má bæta við að blaðamönnum er óhætt að skrifa aldur fólks í bókstöfum. Í stað 35 ára er hreinlegra að skrifa þrjátíu og fimm ára. Allir skilja slíkt og áferð ritaðs máls verður fyrir vikið snyrtilegra.

Fljótfærni hrjáir marga blaðamenn. Í ofangreindri málsgrein er tuðað á „greinast með veiruna“. Vandaðir blaðamenn og aðrir skrifarar forðast svona nástöðu enda er hún ýmist merki um kunnáttuleysi eða kæruleysi. 

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Í fyrsta lagi er lagt til í frumvarpinu að sett verði þak á fjölda sendiherra á hverjum tíma.“

Grein á blaðsíðu 15 í Morgunblaðinu 2.3.2020.                

Athugasemd: Þetta er ekki gott orðalag. Núorðið er þak sett á allan and… jafnvel þótt önnur orð dug betur.

Höfundur greinarinnar hefði einfaldlega getað sagt að fjöldi sendiherra verði framvegis takmarkaður, sendiherrar verði ekki fleiri en fjörutíu eða álíka. Óþarfi er að bæta við „á hverjum tíma“ því málsgreinin verður ekkert skýrari.

Tillaga: Í fyrsta lagi er lagt til í frumvarpinu að fjöldi sendiherra verði takmarkaður.