Lægðin sem mætti, menn sem haga sér og löggjafarþing Alþingis

Orðlof

Traustatak og þjófnaður

Orðasambandið taka traustataki merkir strangt til tekið: taka eitthvað án leyfis en í trausti þess að leyfi hefði fengist. 

Gerður er greinarmunur á merkingu þessa orðasambands og taka eitthvað ófrjálsri hendi en það merkir: stela einhverju.

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Fellibylurinn Dorian mætti að ströndum Kanada í gær með gríðarmiklu regni og kröftugum vindum.“

Frétt á visir.is.         

Athugasemd: Í frétt Ap fréttastofunnar sem er heimild fyrir þessari frétt Vísis segir:

Dorian arrived on Canada’s Atlantic coast Saturday with heavy rain and powerful winds …

Þegar sögnin „to arrive“ we notuð í ensku fréttinni er ómögulegt að þýða hana með íslensku sögninni að mæta vegna þess að hann mætti ekki heldur kom. Hins vegar mætir fólk á réttum tíma í vinnuna eða á fund. 

Kæruleysilegt eða fljótfærnislegt orðalag bendir ekki til þess að sá sem skrifar beri neina virðingu fyrir lesendum. 

Tillaga: Fellibylurinn Dorian kom að ströndum Kanada í gær með gríðarmiklu regni og kröftugum vindum.

2.

„Mér fannst hann dæma þetta ágætlega, en rétt eins og ég og aðrir þá þurfum við að haga okkur og segja fallega hluti.“

Frétt á visir.is.         

Athugasemd: Annað hvort haga menn sér vel, illa eða á einhvern annan hátt. Lýsingarorð þarf að fylgja sögninni. 

Áhrifin af ensku sögninni „to behave“ eru mikil. Hana má ekki þýða hugsunarlaust með sögnunum að haga (sér) eða hegða (sér). 

Orðin að haga eða hegða (án lýsingarorðs) er orðið æ algengara í fjölmiðlum og margir halda að þannig eigi það að vera. Svo virðist sem blaðamenn viti ekki betur, noti orðin hiklaust.

Í ensku orðabókinni minni segir:

Behave: Act correctly, act properly, conduct oneself well, act in a polite way, show good manners, mind one's manners, mind one's Ps and Qs; be good, be polite, be well behaved.

Sögnin haga segir til um hegðun. Hún getur greinilega ekki staðið sjálfstætt eins og enska sögnin „behave“ eins og fram kemur í ensku tilvitnuninni.

Tillaga: Mér fannst hann dæma þetta ágætlega, en rétt eins og ég og aðrir þá þurfum við að haga okkur vel og segja fallega hluti.

3.

„Tveimur mönnum bjargað úr bát sem strandaði.“

Fyrirsögn á visir.is.         

Athugasemd: Strandaði báturinn eftir að mönnunum var bjargað eða hafði hann strandað áður? Fyrirsögnin er einfaldlega tvíræð þó svo að vitum að báturinn var þegar strandaður er mönnunum var bjargað.

Að sumu leyti er þetta furðulega skrifuð frétt. Sagt er að björgunarsveitir hafi verið sendar á „staðinn“. Fiskibátur gat ekki „athafnað sig á svæðinu“ og svo kom björgunarbátur á „staðinn“. Loks er sagt að „standstaður var undir bjargi“. Frekar einhæf lýsing, mikil nástaða og endurtekningar. 

Svo kemur þetta „gullkorn“:

Við birtingu verða aðstæður svo skoðaðar betur með tilliti til björgunar á bátnum. 

Blaðamanninum datt greinilega ekki hug að skrifa svona:

Við birtingu verður kannað hvort hægt sé að bjarga bátnum.

Því miður er þetta skemmd frétt.

Tillaga: Tveimur mönnum bjargað úr strönduðum báti.

4.

„150. löggjafarþing Alþingis var sett í gær með tilheyrandi athöfn.“

Frétt á blaðsíðu fjögur í Morgunblaðinu 11.9.2019.        

Athugasemd: Fréttin hefst með tölustöfum og punkti. Víðast er ráðið gegn því að byrja setningu á tölustöfum. Ástæðan er einfaldlega sú að þeir eru ekki bókstafir, heldur tákn sem merkja tölu.

Raðtalan 150 er ekki skrifuð svona: Eitthundraðasta og fimmtugasta.

Svo er það hitt. Alþingi er löggjafarþing þjóðarinnar. Er þá rétt að segja löggjafarþing Alþingis? 

Í upphafi ávarps síns sagði forseti þingsins þetta:

Ég býð hv. alþingismenn og gesti Alþingis velkomna við setningu 150. löggjafarþings.

Forsetinn býður gesti Alþingis velkomna í tilefni setningar löggjafarþingsins. Orð hans skýra það sem segir í frétt Morgunblaðsins. Þetta er eitthundrað og fimmtugasta löggjafarþingið sem sett er í þeirri stofnun sem nefnist Alþingi. Þar af leiðir að orðalagið í fréttinni er líklega rétt. 

Hafa lesendur einhverja skoðun á þessu?

Að lokum. Mikið er ég á móti skammstöfunum í rituðu máli. Fyrir tíma tölvunnar var reynt að spara pláss í blýsetningu. Þess þarf ekki lengur.

Tillaga: Eitthundrað og fimmtugasta löggjafarþing Alþingis