Vatn sem klára þig, verkjastilltur og estimeita

Orðlof

Stórra högga á milli

Hjón eignuðust börn þétt. Einhver sagði þar vera skammt stórra högga á milli en annar taldi orðtakið rangnotað. 

Víst er það úr fornu vígamáli - en fyrir löngu orðið nothæft um það að „ráðast í mörg stórræði með stuttu millibili; mikilvægir atburðir eiga sér stað með skömmu millibili“ (Mergur málsins).

Málið á blaðsíðu 55 í Morgunblaðinu 1.8.2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Vatn sem klár­ar þig á fimm mín­út­um.“

Fyrirsögn á mbl.is.     

Athugasemd: „Lake that finish you in five minutes.“ Þannig taka enskumælandi til orða. 

Íslenskan er oft gjörólík enskunni. Þegar svo illa vill til að maður falli í ískalt stöðuvatn er hætta á ferðum. Hann kólnar hratt og innan nokkurra mínútna getur hann varla neina björg sér veitt. Til að lýsa þessu er sagt að vatnið geti gert út af við hvern mann á nokkrum mínútum.

Persónufornafnið þú er „you“ á ensku. Það getur hins vegar haft víðtækari merkingu en sá sem er ávarpaður, þú enda segir í Málfarsbankanum:

Ekki er talið vandað málfar að nota orðið þú sem svokallað óákveðið fornafn þegar átt er við fólk almennt en ekki er verið að ávarpa einn tiltekinn viðmælanda. 

Það er t.a.m. ekki talið gott mál að segja: „þegar þú kaupir í matinn áttu margra kosta völ“.

Af þessum fáu orðum um má draga þá ályktun að fyrirsögnin er ekki góð. Á íslensku notum við þú þegar við ræðum við ákveðinn einstakling. Eins og fram kemur í Málfarsbankanum getur „þú“ ekki komið í staðinn fyrir óákveðin fornöfn, til dæmis einhver, allir, hver, nokkur.

Þetta eiga blaðamenn að vita og lagfæra orð viðmælenda sinna svo þau falli að réttum máli. Verkefni blaðamanna er ekki að dreifa villum og ambögum jafnvel þó sá sem við er rætt sé hafi hafi ekki getu til að tjá sig eðlilega. Svo má bæta því við að talmál er dálítið öðru vísi en ritmál. Það sem við segjum virðist oft ankannalegt á blaði og því ættum við að umorða frásögnina. 

Tillaga: Ískalt vatnið gerir út af við hvern sem er á fimm mínútum.

2.

„Hún var mikið verkjuð en þegar læknir kom á staðinn var hægt að verkjastilla hana og …“

Frétt á dv.is.     

Athugasemd: Í fréttinni kennir kona til, hún er sögð mikið „verkjuð“. Hún fær lyf og er sögð „verkjastillt“. Manni verður nú bara illt við svona lestur og fátt linar.

„Verkjaður“ er skrýtið orð og sá sem er með verkjum er talinn „verkjaður“ og ekki er það skárra. Til eru betri orð sem lýsa ástandinu. Hann getur til dæmis verið þjáður, með þrautum, verið illt, kennt til, sárkennt til …

Óþarfi er að búa til sögnina að „verkjastilla“ þegar til eru góð íslensk orð eins og að lina, sem merkir að draga úr og á hér vel við. Bókastaflega merkir sögnin að lina að gera lint. Blaðamaðurinn þarf að „endurstilla“ sig ef svo má segja.

Tillaga: Hún var sárþjáð en læknir gat með lyfjum linað þjáningar hennar …

3.

„Drengurinn hlaut líkamstjón …“

Frétt á Bylgjunni 7.8.2019 kl. 12.     

Athugasemd: Þetta er nú meiri vitleysan. Hvers vegna er það ekki orðað þannig að drengurinn hafi meiðst, slasast eða jafnvel særst. Nei, hann „hlaut „líkamstjón“. Svona orðalag skorar hátt á vitleysiskvarðanum.

Enska nafnorðaáráttan hefur greinilega gert út af við íslenskuþekkingu fréttamannsins. 

Tillaga: Drengurinn slasaðist …

4.

„… tónleikarnir nýtt level fyrir Ísland.“

Frétt í Ríkisútvarpinu-Sjónvarpi, 7.8.2019, kl. 19.      

Athugasemd: Ekki er við fréttamanninn að sakast þegar viðmælandi slettir enskunni líkt og hann vilji koma því fram að hann sé heimsmaður, geti talað útlensku. Sé útsendingin ekki bein má benda viðmælandanum á yfirsjónina og byrja aftur. Slíkt væri vinalega gert og enn betra fyrir þá sem á horfa.

Víst er að fjöldi fólks veit ekkert hvað maðurinn á við og þar á meðal sá sem þetta skrifar.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Guðlaug­ur Þór Þórðar­son utanríkisráðherra seg­ir viðræður við Breta um samn­ing á milli ríkj­anna í kjöl­far Brex­it hafa varað í nokk­urn tíma.“

Frétt á mbl.is.       

Athugasemd: Þetta er klaufalegt orðalag, gjörsamlega stíllaust og afar auðvelt að gera skár.

Tillaga: Guðlaug­ur Þór Þórðar­son utanríkisráðherra seg­ir að Íslendingar og Bretar hafi í nokkurn tíma unnið að samn­ingi á milli ríkj­anna í kjöl­far Brex­it.

6.

„… þar sem tveir tónleikar verða haldnir.“

Fréttir í Ríkisútvarpinu-Sjónvarpi, 7.8.2019, kl. 19.      

Athugasemd: Tónleikar er fleirtöluorð, ekki til í eintölu. Einir tónleikar, tvennir tónleikar, þrennir tónleikar, fernir tónleikar. Getur verið að til sé blaðamaður eða fréttamaður sem viti ekki hvað eru eintöluorð og hvað fleirtöluorð?

Rétt: … þar sem tvennir tónleikar verða haldnir.

7.

„Ég þarf að estimeita hvað ég þarf að skjóta langt.“

Sumarið Ríkisútvarpinu-Sjónvarp 7.8.2019, kl. 19.35.      

Athugasemd: Þetta segir viðmælandi í þætti sem ekki er í beinni útsendingu. Metnaðurinn er enginn, hvorki hjá þeim sem þetta sagði eða Sjónvarpinu.

Alltaf birtist einn og einn sem þarf að auglýsa þekkingu sína í ensku. Um leið er gert lítið úr íslensku máli. Flestir ættu að þekkja sagnirnar að áætla og meta. Samt er svo svakalega flott að segja „estimeita“, það er eitthvað svo útlenskt og „intellektúal“.

Rétt: Ég þarf að áætla hvað ég þarf að skjóta langt.

Athugasemdir

[Ómar Ragnarsson, 8.8.2019 kl. 00:20]

Nýjasta snilldin sem sást um daginn að maður nokkur væri tjónaður á handlegg eftir slysið.