Rændi nýburann eða nýburanum í gærkvöldi eða gærkvöld?

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

Ekki til eftirbreytni

Erlendis er staðaratviksorð og táknar dvöl á stað – eins og inni, úti og uppi t.d. – en ekki för til staðar. Því ætti ekki að „fara erlendis“ frekar en að „fara inni“ eða „fara heima“. Maður fer inn og fer heim. Langi mann úr landi getur maður farið út eða utan eða til útlanda.

Pistillinn Málið á bls. 40 í Morgunblaðinu 10. júní 2018

 

1.

„Í gærkvöld …“ 

Algengt í fréttum á Ríkisútvarpinu.      

Athugasemd: Valur sigraði Fram í gærkvöld, árekstur varð á Miklubraut í gærkvöld, flogið var til Akureyrar í gærkvöld … Þannig er iðulega tekið til orða í fréttum Ríkisútvarpsins. Engu líkar er en að hvorugkynsnafnorðið kvöld sé eins í þremur föllum; kvöld, kvöld, kvöld, kvölds.

Ég er vanari að þágufallið sé kvöldi. Valur sigraði Fram í gærkvöldi, árekstur varð á Miklubraut í gærkvöldi, flogið var til Akureyrar í gærkvöldi …

Til að vera viss ráðfærði ég mig í gærkvöldi við hina ágætu vefsíðu malid.is. Þar stendur eftirfarandi:

Bæði er hægt að segja í gærkvöld og í gærkvöldi.

Og hananú … Ég sætti mig auðvitað við þennan dóm enda ekki alveg alvitur. Hitt er alveg morgunljóst að mér finnst gærkvöld Ríkisútvarpsins hálf tilgerðarlegt og held því áfram því sem ég er vanastur.

Athygli vekur þó að allir starfsmenn Ríkisútvarpsins segja gærkvöld. Allir beygja sig undir regluna, engin undantekning. Vonandi veit það á gott og brátt mun beygingar-, tíðar og aðrar málfarsvillur heyra til fortíðar í „útvarpi allra landsmanna“. Verkefnið er ærið en upphafið lofar góðu. 

Ég hlakka þó til að heyra einhvern uppreisnarsinnaðan starfsmann leyfa sér að segja fréttir frá síðasta kvöldi. Ég bíð, og bíð, og bíð … frá því í gærkvöldi.

Tillaga: Í gærkvöldi …

2.

„Rændi nýbura.“ 

Fyrirsögn á bls. 2 í Fréttablaðinu 9. júní 2018.    

Athugasemd: Eins og vera ber á fyrirsögn að vekja athygli á frétt. Spenntur las ég hana og athygli mín var vakin. Hvað skyldi nýburinn hafa verið með sem freistaði steliþjófsins?

Allir þekkja munninn á að ræna einhvern og ræna einhverjum. Á þessu tvennu er grundvallarmunur sem vart þarf að útskýra hér. Vandinn er hins vegar sá að nafnorðið nýburi er eins í öllum aukaföllum, nýbura.

Þar af leiðandi hefur blaðamaðurinn ekki gert neitt málfarslega rangt af sér. Fyrirsögnin vakti þó athygli.

Svo ekkert fari nú á milli mála hefði verið hægt að orða fyrirsögnina á annan hátt. Raunar gerir blaðamaðurinn það afar smekklega í meginmáli fréttarinnar og þar er fyrirsögnin komin.

Tillaga: Nam nýbura á brott

3.

„Meiddi fé­laga sína af gá­leysi.“ 

Fyrirsögn á mbl.is. 

Athugasemd: Þó fyrirsögnin sé ekki beinlínis röng tekur enginn svona til orða. Þarna er blaðamaður fastur í dómi sem er skrifaður á einhvers konar stofnanamállýsku. Ein helgasta skylda blaðamanns er að koma fréttum frá sér á skiljanlegu máli sem er um leið þarf að vera málfarslega eðlilegt. Yfirleitt fer þetta tvennt ágætlega saman, gæti hann að sér.

Eitthvað segir mér að gáleysið þýði að ökumaðurinn hafi ekki ætlað að skaða neinn. Slysið varð þar af leiðandi óvart. Fréttin fjallar þó ekki um þetta heldur dóm sem ökumaður bifreiðar fékk vegna gáleysilegs aksturs og hafa verið undir áhrifum vímuefna þegar hann slasaði félaga sína.

Ökumaðurinn meiddi ekki félaga sína, hann beinlínis slasaði þá. Annar handleggsbrotnaði og hinn rifbeinsbrotnaði. Plástur dugar ekki á svona meiddi. 

Tillaga: Ók dópaður og slasaði félaga sína.

4.

„74 tölvu­póstsvik­ar­ar hand­tekn­ir.“ 

Fyrirsögn á mbl.is. 

Athugasemd: Almennt er ekki ritaðir tölustafir í byrjun setningar. Þannig er þetta út um allan heim. Hér á landi vita margir blaðamenn ekkert um þessa venju, hafa ekki tekið eftir í skóla eða haft slæma kennara. Hvorugt er þó afsökunarefni. Ritstjórar eiga að sjá þetta og ekki sætta sig við það.

Blaðamaður á vef Moggans skrifar tölustaf í upphafi fyrirsagnar og einnig tvisvar í upphafi setninga í fréttinni. Þetta er ljótt.

Reglan skýrist af þessum dæmum:

• Tólf lærisveinar ...
• Þrjátíu prósent atkvæðaa 
• Tíu litlir negrastrákar (má segja þetta?) ...
• Fimmtán þáttakendur ...
• Einn fjórði íbúa ...
• Tveir þriðju meirihluti ...
• Sjöundaá (bær á Rauðasandi, vinssamlegast ekki skrifa 7undará) ...

Svona er alheimsreglan (!). Blaðamenn, ekki ofbjóða lesendum. Ekki skemma fréttir. Fylgjum góðum reglum og siðum.

Tillaga: Sjötíu og fjórir tölvupóstsvikarar handteknir