Há álagning hrekur neytendur frá íslenskum verslunum

Hvort við ætlum okkur að segja »Svartur föstudagur« eða »Black Friday« skiptir mig undarlega litlu máli.

Ástæðan er sú að fyrirbærið sjálft truflar mig svo mikið að það skyggir á nafngiftina, og þá ekki bara Svartur föstudagur einn og sér heldur þeir ótal afsláttardagar; Sófadagar, Eldhúsdagar, »virðisaukaskatts-lausar« helgar, miðnæturopnanir, Bombur og Köst. Allir þeir dagar sem verslanir virðast geta leikandi létt gefið 30-50% afslátt af jafnvel nýjum vörum.

Þetta segir blaðamaður Morgunblaðsins, Júlía Margrét Alexandersdóttir, í Pistli dagsins. Hér er vel að orði komist og tekið á alvarlegu máli. Auðvitað er enskuslettur í auglýsingum verslana hrikalega ljótur leikur og engum að gagni nema þeim sjálfum. Hitt er öllu verða að há álagning verslana er stórkostlegt vandamál sem bitnar á þeim sjálfum vegna þess að neytendur eiga ráð til mótvægis.

Magnafslættir á kosnað okkar hinna

Í gær ræddi ég við smið, góðan vin minn. Að gefnu tilefni benti hann mér á hversu magnkaup væru hagstæðari en að kaupa eitt stykki af hverju. Ég sagðist nú sjaldan þurfa meira en en svona eina eða tvær skrúfur eða álíka sem er líklega það sem flestir þurfa. Skrúfan getur kostað tíu krónur en vinur minn, smiðurinn, sem kaupir eitt þúsund í einu borgar eina krónu fyrir hverja skrúfu í magnkaupum. Sem sagt, það er ég og aðrir venjulegir neytendur sem borga afsláttinn sem smiðurinn fær.

Hversu geðslegt er þetta?

Stundum þarf ég að kaupa „útivistarföt“. Vönduð úlpa kostar til dæmis sjötíu til eitthundrað þúsund krónur, gönguskór eitthvað svipað. 

Svei mér þá, ég hef eiginlega ekki geð í mér til að greiða tugi þúsunda fyrir vöru sem dóttir mín í Noregi getur keypt fyrir margfalt minna eða ég gæti fengið í póstverslun í Bandaríkjunum eða Kína fyrir enn minna. Væri ég meðlimur í ferðafélagi gæti ég fengið um 20% afslátt í einhverri útivistarversluninni og 70.000 króna úlpan myndi kosta mig „aðeins“ 56.000 krónur. Hver í fjandanum getur með góðri samvisku klæðst 70.000 króna úlpu?

Án þess að blása úr nös

Í íslenskum verslunum tíðkast nú tilboð á „svörtum föstudögum“, „vsk-lausum helgum“ og svo Júlía Margrét nefnir í pistli sínum. Og hún segir:

Vilja neytendur ekki bara minni álagningu alla jafna, alla daga og sleppa við það að þurfa að fylgjast með hvenær hina og þessa afsláttardaga ber upp, eins og atferlisfræðingar í villtri náttúru, svo við missum ekki af því sem getur skipt sköpum fyrir budduna?

Það hlýtur að vera eitthvað mikið að álagningunni ef það er raunverulega hægt að slá svona ótrúlega mikið af vörum, að því er virðist eftir hentugleika, án þess að blása úr nös.

Fyrir allmörgum árum starfaði ég talsvert innan Neytendasamtakanna og þá komumst við að því að álagning verslana gat verið allt að 100%. Síðan hefur margt breyst, hér hefur verið reynt að lækka eða fella niður tolla ríkisins en svo virðist sem það hafi engin áhrif á verðlagningu verslana - og álagningin er ábyggilega miklu hærri en hún var þegar ég fylgdist með sem fulltrúi neytenda.

 

Póstverslun í stað smygls

Í þá gömlu góðu daga var brugðist við háu verðlagi hér innanlands með því að smygla fatnaði leiköngum og öðru inn í landið. Sá tími er að mestu liðinn en dagar póstverslunarinnar runnir upp. Nú er hægt að versla á allt öðrum „grundvelli“ en áður, þökk sé Aliexpress, e-Bay, Banggood, Amazon, Horizon, Buy now, Saples og þúsundum annarra. Jafnvel er hægt að kaupa áfengi í póstverslun á þokkalegu verði.

Skipulagt fjölskyldufólk segir mér að undirbúningur jólanna hefjist í ágúst. Þá eru keyptar jólagjafir, enda stundum langur afgreiðslutími frá löndum eins og Kína. Innkaupin nema oft á annað eða þriðja hundrað þúsund krónur enda getur fólk veitt sér ýmislegt þegar verðlagið er allt, allt annað en hér heima. Vilji svo til að pantanir reynast ekki réttar er einfalt mál að skila en þó vissara að hafa tímann fyrir sér.

Þetta hefst upp úr því þegar verslanir gleyma því að við búum í heimi þar sem hægt er að versla nær hindrunarlaust á milli landa.

Júlía Margrét, blaðamaður Morgunblaðsins, á kollgátuna. Við neytendur vildum frekar hafa lágt verð og sleppa þessum tilboðum.

Við erum að greiða allt of mikið fyrir stærri og smærri þætti heimilisrekstursins, allt frá því að greiða nokkrum milljörðum of mikið í bifreiðaeldsneyti upp í nokkur hundruð prósentum of mikið fyrir legókassann.

Verst er að til er fólk sem er búið að ákveða að þetta henti þjóðarsálinni miklu betur - tilboð hér og þar heldur en að lækka álagninguna árið um kring.

Eða eins og formaður Samtaka verslunar og þjónustu sagði í viðtali fyrir um ári síðan, aðspurður hvort slíkt væri ekki betra:

„Þá þyrfti nú einnig að senda alla neytendur til sálfræðings. Þetta er eitt af því sem virkar á neytendur í öllum heiminum.“ Og að þetta væri þar að auki frábær leið til að fá neytandann til að eyða meiri peningum. 

Hitt er svo allt annað mál og afar þarflegt í umræðunni að verslunin á að vera heima en hún skilur það ekki. Tugþúsundir starfa við verslun, beint og óbeint. Það er þjóðhagslega hagkvæmt að versla heima. Munum það. Munum jafnframt að verslun hér heima á ekki og má ekki vera á forsendum verslunarinnar einnar. Við neytendur skiptum máli og við sættum okkur ekki við okur.