Félagsforði, slagsmál í póstnúmeri og heimsvísa

Orðlof

Sagnorði koma með hreyfinguna

Markmið undanfarinna ábendinga er ekki að útrýma nafnorðum, heldur að nota þau sparlegar en áður. Láta sagnorð koma í auknum mæli í staðinn.

Segja má:

“Hann samþykkti ósk hennar.”

“Þessi ákvörðun getur leitt til góðrar niðurstöðu.”

“Fátt hefur valdið meira rifrildi en krafan um fóstureyðingar.”

Sagnorðin koma með hreyfinguna inn í textann, nafnorðin með persónurnar.

Nafnorð plús sagnorð svara spurningunni:

“Hver gerði?”

Konan drap leigjandann. Skipstjórinn sigldi á miðin. Lögmaðurinn tapaði málinu. Blaðamaðurinn misskildi skýrsluna. Ritstjórinn svaf yfir sig.

Frumlag + umsögn

Fimmta regla Jónasar:

Keyrðu á sagnorðum og notaðu sértækt frumlag

jonas.is.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Í Brisbane, þar sem mótmælendur voru með grímur og gættu að félagsforðum vegna kórónuveirufaraldursins, …“

Frétt á visir.is.                              

Athugasemd: Forði er samkvæmt orðabókinni birgðir, vistir, matarskammtur.

Allir þekkja ljóðið Þorraþræll eftir Kristjáns Jónssonar. Kallar og kellingar á öllum aldri syngja hástöfum: Nú er frost á Fróni …

Í öðru erindi segir:

Horfir á heyjaforðann 
hryggur búandinn: 
„Minnkar stabbinn minn, 
magnast harðindin. -
Nú er hann enn á norðan, 
næðir kuldaél, 
yfir móa og mel 
myrkt sem hel. …

Þarna er talað um heyjaforðann, en blaðamaður Vísis veit ekki muninn á forða og forðun.

Forði beygist svona í eintölu:

forði, um forða, frá forða, til forða

Og í fleirtölu:

forðar, um forða, frá forðum, til forða

Forðun er nafnorð og dregið af sögninni að forða og forðast. Líklega beygist það svona:

forðun, um forðun, frá forðun, til forðunar

Blaðamaðurinn talar um „félagsforða“ en það orð er ekki til, jafnvel ekki á útlensku. Á vef Reuters segir:

In Brisbane, one of several Australian cities where rallies were held, police estimated 10,000 people joined a peaceful protest, wearing masks and holding “Black Lives Matter” placards.

Þarna er ekkert talað um „félagsforðun“, aðeins að mótmælendur hafi notað smitgrímur. Orðinu er algjörlega ofaukið í skrifum blaðamannsins.

Vísir hefur tekið þetta óþjála og kauð orð „félagsforðun“ upp á sína arma og hver blaðamaðurinn á fætur öðrum brúkar það. Að minnsta kosti einn þeirra kann ekki að beita því.

Lengi vel var allt sagt vera svo óskaplega fordæmalaust en margir skildu ekki orðið. Þess vegna urðu tímarnir „fordómalausir“ með stafla af „félagasforðum“.

Tillaga: Í Brisbane, þar sem mótmælendur voru með smitgrímur vegna kórónuveirufaraldursins, …

2.

„Væntir handtakna á Íslandi og í Angóla í Samherjamálinu.“

Frétt á ruv.is.                              

Athugasemd: Þetta er ekki rangt. Nafnorðið handtaka beygist svona í fleirtölu samkvæmt beygingarlýsingu íslensks nútímamáls, BÍN:

handtökur, um handtökur, frá handtökum, til handtaka/handtakna

Þar með er ekki sagt að þetta sé fallegt mál. Það er frekar stirðbusalegt og flatt.

Heimild fréttarinnar er vefurinn namibiansun í Namibíu. Þar segir:

More arrests are expected to be made in Angola and Iceland, Marondedze said.

Til að komast hjá svona tungubrjótum í þýðingum má auðveldlega skipta um sagnorð eins og gert er í tillögunni hér fyrir neðan.

Aðalatriðið er að hafa stíl í huga og alls ekki gleyma lesendum. Blaðamaður sem gerir hvorug er ekki góður í fagi sínu.

Snorra Aðalsteinssyni, bekkjarbróður mínum úr MR, varð þetta á orði í umræðum á fésbókinni:

Ef haldið er boð þar sem boðið er upp á tvær eða fleiri kökur skal nefna það kaknaboð.

Fyrir þá sem ekki trúa beygist orðið kaka svo í fleirtölu:

Kökur, um kökur, frá kökum, til kaka/kakna.

Varla þarf að fjölyrða meira um þetta.

Tillaga: Býst við handtökum á Íslandi og í Angóla í Samherjamálinu.

3.

„Hópslagsmál, varðeldar og ölvun.“

Frétt á ruv.is.                              

Athugasemd: Þetta er ein skásta löggufréttin sem lengi hefur sést í fjölmiðlum og er hún þó ekkert tiltakanlega vel skrifuð. Stíllinn mættu vera betri og hún er of löng.

Talað er um að fólk hafi verið sett í steininn og þvældu orðalagi löggunnar „vistað í fangageymslu fyrir rannsókn málsins“ kastað fyrir róða. Glæsilega gert.

Í fréttinni segir:

Skömmu fyrir miðnætti var lögreglan kölluð til vegna hópslagsmála í póstnúmeri 103, þar sem Kringlan og Leitin eru.

Fullyrt að slegist hafi verið í póstnúmeri. Ekki kemur fram hvernig það er hægt. Löggan hefur lengi haldið því fram að póstnúmer í Reykjavík séu hverfi sem er tóm della.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„400.000 látnir á heimsvísu.“

Fyrirsögn á fréttabladid.is.                              

Athugasemd: Ekki er öllum gefið að semja vísu en allir geta notað heimsvísu og landsvísu. Af hverju má ekki segja að fjögur hundruð þúsund manns hafi látist í heiminum? Blaðamaðurinn notar „heimsvísu“ fimm sinnum í stuttri frétt.

Blaðamaðurinn skrifar:

400.121 eru skráðir látnir af völdum veirunnar …

Aðeins þeir sem tóku illa eftir í menntaskóla og framhaldsskóla byrja setningu á tölustöfum. Nema þá að kennsla í ritgerð og stíl sé núorðið ekki upp á marga fiska. Það breytir því ekki að enginn byrjar setningu á tölustöfum. Gúgglið þetta bara með þessum leitarorðum: „Starting sentences wit numers“.

Reglan er þessi: Umorðum setningu til að komast hjá því að byrja hana á tölustöfum eða skrifum töluna með bókstöfum.

Hins vegar er óátalið að tölustafir séu fremst í fyrirsögnum.

Mikið er um nástöður í fréttinni. Blaðamaðurinn veit líklega ekki hvað nástaða er og enginn leiðbeinir honum í þessu frekar en öðru.

Níu sinnum er talað um „smit“.
Tvisvar er sagt „í mörgum löndum“.
Þrisvar kemur orðið „staðfest“ fyrir.
Loks má nefna að tvisvar er orðið „samkvæmt“ notað og í bæði skiptin vitnað til sama háskóla.

Betra er að segja „ástandið er ekki gott í Brasilíu“ frekar en „ástandið lítur ekki vel út í Brasilíu“.

Er ekki neinn á Fréttablaðinu sem leiðbeinir blaðamönnum eða má allt?

Tillaga: 400.000 látnir í heiminum.