Afgangsstærðin

Sjö hundruð manns eru á biðlista eftir gerviliðaaðgerð og sá listi lengist jafnt og þétt. Þrátt fyrir að allt sé til staðar, bæklunarsérfræðingar, tæki og aðstaða gerist fátt vegna þess að fjárveitingu vantar til að hægt sé að hefjast handa.

Eggert Hauksson, viðskiptafræðingur, skrifar um þetta í snjallri grein í Fréttablaðinu í dag, 8. desember. Hann bendir á að engir biðlistar eru eftir tannlækningum og spyr hvers vegna fólk megi ekki sjálft leita úrræða þegar það þjáist vegna ónýtra gerviliða rétt eins og það gerir þegar það fær tannpínu eða þarf á gervitönnum að halda.

Í öðru tilvikinu eru lífsgæðin „komin undir örlæti þingmanna og „velvilja“ þess sem er heilbrigðisráðherra hverju sinni“. Hann segir ennfremur:
„Fjárskorti er kennt um. Ég held að það skorti miklu fremur nýja hugsun, afstöðu og vinnubrögð í þessum efni þar sem sjúklingarnir (viðskiptavinirnir) endi ekki sem afgangsstærð. Slík úrræði eru þekkt og þrautreynd afar víða á öðrum sviðum.“

Það sem Eggert á við er einfaldlega spurningin sem brennur á vöru margra. Hvers vegna er ekki meira um að heilbrigðiskerfið notfæri sér einkaframtakið? Svarið er að sjálfsögðu pólitískt, misjafnt hverju menn svara og veltur það á hvar í flokki þeir standa.

Sameiginlegir sjóðir landsmanna greiða fyrir heilbrigðisþjónustu, þannig hefur það verið hingað til og væntanlega er pólitísk sátt um að svo verði um nánustu framtíð. Þetta kerfi er í heildina gott, en það er dýrt og oft ekki neytendavænt eins og Eggert bendir réttilega á.

Óvíða annars staðar eru þeir sem nýta sér þjónustu afgangsstærð. Í heilbrigðismálunum fer mest fyrir þeim sem veita hana sem og þeim sem halda um budduna. Þannig er það ekki ef bíllinn bilar, reisa þarf hús, fara í ferðalag, kaupa fatnað eða mat. Sá aðili sem veitir þjónustuna veit að viðskiptavinurinn er mikilvægastur, hann er grundvöllur rekstrarins. Léleg þjónusta er einfaldlega dauðadómur.

Af hverju skyldi einkaframtakið ekki mega bjóða þjónustu í heilbrigðismálum? Verður fólk í heilbrigðisþjónustu verði eitthvað lakara ef það rekur fyrirtæki? Auðvitað mætti snúa þessari spurningu við og spyrja hvort læknar, hjúkrunarfólk og aðrir verði eitthvað verra við að starfa hjá ríkinu. Nei, síður en svo. En með viðsnúningnum gleymist mikilvæg staðreynd, hvatinn til eigin rekstrar, möguleikinn að gera betur en aðrir, veita góða þjónustu og hagnast um leið. Þetta er einfaldlega ástæðan fyrir því að tiltölulega fljótlegt er að fá gert við bílinn, byggja hús, kaupa farmiða í ferðalagið, sinna innkaupum og svo framvegis.

Sá sem fær tannverk fer umsvifalaust til tannlæknis. Þar er enginn biðlisti.

Sá sem þarfnast gerviliðar tekur sér númerið 701 og bíður og bíður og bíður og bíður … þangað til að eitthvað gerist eins og fyrir tilviljun. Getum við í einlægni sagt að ekki sé hægt að bjóða upp á betri þjónustu?

"Eineygður öðru megin"

Það vakti athygli mína hversu markviss Ólafur Hannibalsson er í flestum viðtölum um meintar hleranir á Hannibal föður sínum. Hann vill vita allt sem máli skiptir, hvers vegna Hannibal var hleraður, hver hleraði, hvenær, hvað var gert við skýrslur, hverjir lásu þær, hvenær, hvers vegna, hvað þeim fannst um þær og ekki síst hvernig þeim leist á. Gott ef hann vill ekki vita skóstærð þeirra sem hlut áttu að máli.

Hannibal Valdimarsson var fjölhæfur bardagamaður í stjórnmálum, verkalýðsmálum og án efa á fleiri sviðum og lét sér fátt fyrir brjósti brenna. Sumir nefndu þá pólitík sem hann studdi vera framar öllu "hannibalisma". Ólafur á ekki langt að sækja eldmóðinn, hann hefur átt snertilendingar í mörgum og ólíkum flokkum ekki síður en sá gamli.

Barátta Ólafs hefur ýtt við mér og þörf er á að ég standi líka upp og krefji stjórnvöld reikningsskila vegna eftirlits, njósna, áreitis og mannréttindabrota við föður minn.

Það gerðist síðla haustkvölds, líklega árið 1963, að hann faðir minn ók í sinni Volkswagen bjöllu austur Borgartúnið. Birtist þá all skyndilega lögreglumaður á miðri götunni þar sem Klúbburinn var og varnað vegarins svo faðir minn hefði hvorki komist lönd né strönd nema aka á hann, sem ég held að hafi nú ekki flögrað að honum.

Lögreglumaðurinn gekk nú þungum skrefum að bílum, hallaði sér upp að honum, lagði vinstri hönd upp á bílþakið, teygði álkuna inn um opna hliðarrúðuna og sagði djúpri röddu og alvarlegur: „Heyrðu góði, veistu að þú ert eineygður öðru megin." Svo hvörfluðu augu hans að móður minni og síðan að mér þar sem ég sat í miðju aftursætinu og lét fara lítið fyrir mér.

Nokkuð kom á föður minn svo hann mátti vart mæla. Í þögn sinni lokaði hann vinstra auga í smá stund og síðan því hægra og komst að því að sjónin var ekki lakari en hún hafði verið fram að þessu. Nei, hann vissi ekkert um að hann væri eineygður.

„Ég átti nú við bílinn þinn, góði," sagði lögreglumaðurinn, ögn óþolinmóður eftir að hafa horft á hin tíðu augnablik föður míns. „Sko, þú ert ljóslaus öðru megin," bætti hann við hraðmæltur, ef ske skyldi að pabbi væri jafn sljór og hann leit út fyrir að vera.

Þegar þetta gerðist var ég aðeins rétt rúmlega átta ára og á þeim fjörutíu og tveimur árum sem síðan hafa liðið hefur fyrnast talsvert yfir atvikið í minni mínu. Veit ég þó það eitt að pabbi missti hvorki bílinn né mömmu og ég fékk að fylgja þeim heim. Hitt veit ég ekki hvaða áhrif þetta atvik hafði enda vart rætt á heimili mínu og þá sjaldan ég impraði á því var hlegið og mér sagt að hafa ekki áhyggjur. Þar sem foreldrar mínir eru nú látnir finnst mér ástæða til að krefjast svara af ríkisvaldinu og þeim sem þarna áttu hlut að máli.

Ég vil vita hvers vegna lögreglumaðurinn viðhafði þessi orð „Heyrðu góði, veistu að þú ert eineygður öðru megin." Orðalagið er afar tortryggilegt. Hann hefði einfaldlega getað sagt si sona: Það vantar annað framljósið. Málið hefði legið skýrt við, pabbi hefði samstundis skilið hann og málið leyst.
Nei, lögreglumaðurinn beitti óvenjulegu málskrúði sem vekur grunsemdir vegna þess að það er einfaldlega rangt, pabbi var ekki eineygður og dauðir hlutir eins og bílar hafa ekki augu og geta því ekki verið „eineygðir". Þess vegna krefst ég skýringa.

Hvað var lögreglumaðurinn að gera á þessum stað og þessari stundu? Getur verið að hann hafi verið starfandi í leyniþjónustu íslenska ríkisins og hafi verið að leita að innlendum eða erlendum vitorðsmönnum og lykilorðið hafi verið „eineygður öðru megin".

Það vekur að minnsta kosti ákveðnar grunsemdir að nota þessi orð vegna þess að sá sem er eineygður er einfaldlega blindur á öðru auga en sjáandi á hinu. Sá sem er eineygður á báðum augum er hreinlega blindur. Menn geta hreinlega ekki verið eineygðir „öðru megin". Sá sem er eineygður er blindur öðru megin. Meira að segja ég, átta ára krakkinn, fattaði þetta samstundis, raunar á undan pabba og mömmu þó barnið gerði sér eðlilega ekki grein fyrir alþjóðlegum tengslum orðalagsins, en á þessum tíma var kalda stríðið í blóma og því fylgdu njósnir, gagnnjósnir, morð, limlestingar og mannréttindabrot.
Það vekur líka athygli mína að við vorum stöðvuð fyrir framan Klúbbinn, sem á þessum árum var einn vinsælasti skemmtistaður unga fólksins og átti eftir að komast rækilega í umræðuna fimmtán árum síðar. Þar með er vegið að minningu föður míns enda tengist nafn Klúbbsins fjölmiðlafárviðri sem varð fimmtán árum síðar, tengingu við mafíu, ólöglegan innflutning á áfengi og mannshvörf. Sko, þetta hljóta allir að skilja.

Allt þetta hlýtur að krefjast skýringa. Ég vil vita hver þessi lögreglumaður var, hversu oft hann hafði farið í Klúbbinn fram að þeim tíma er hann stöðvaði föður minn, og ekki síður hversu oft hann fór eftir það. Ég vil vita hvort hann var framsóknarmaður, hvort hann hafi tengst einhverjum framsóknarmönnum eða hvort forfeður hans eða niðjar hafi verið í ætt með Ólafi Jóhannessyni, formanni Framsóknarflokksins, þeim hinum sama og barðist gegn Vísismafíunni og var dæmdur fyrir það.

Framar öllu vil ég vita hvort lögreglumaðurinn hafi tengst leyniþjónustunni sem sannað er að hafi verið í skáp í litlu herbergi á annarri hæð í lögreglustöðinni við Hlemm. Vitni hafa staðhæft að þar inni hafi verið skrifborð með tveimur símum, báðum svörtum að lit. Oft hafi þar verið möppur af tegundinni Leitz og í þeim fjöldi skjala, ýmist handskrifuð eða vélrituð. Á borðinu hafi líka verið skriffæri af ýmsu tagi, ritvél, heftari og gatari. Einn stóll var að jafnaði aftan við skrifborðið og tveir eða þrír fyrir framan það. Upp við vegg, undir mynd af Sveini Björnssyni, forseta, og Ásgeiri Ásgeirssyni, forseta, voru tveir skjalaskápar. Í þeim var raðað eftir stafrófsröð skýrslur um undirróðursmenn, æsingamenn og kommúnista hér á landi. Á öðrum vegg var landakort. Sem sagt, dæmigerð njósnadeild og jafnvel gagnnjósnadeild. Grunur minn er sá að nafn föður míns sé á einni möppunni enda hefur ekkert komið fram í umræðum um njósnir og undirferli stjórnvalda sem útilokar að svo sé ekki.

Ég hef staðfastan grun um að síminn heima í Barmahlíð hafi verið hleraður, 23521, minnir mig að hann hafi verið. Foreldrar mínir og systkini töluðu oft um óeðlilega smelli og skruðninga í símanum og eiginlega man ég oft eftir svoleiðis. Nokkrar sannanir aðrar höfum við um njósnirnar. Til dæmis hringdi mamma í Soffíu systur einu sinni, en hún bjó þá vestur á Bárugötu og sagði að pabbi ætlaði að sækja hana í hádegismat næsta sunnudag. Viti menn, þegar við pabbi ókum vestur eftir Hringbraut fylgdi okkur lögreglubíll alveg frá Miklatorgi og niður í Pósthússtræti, þar skildu leiðir. Hvernig vissi lögreglan hvert við ætluðum að fara? Ég tók bara si sona eftir þessu án þess að leggja dýpri meiningar í eftirförina, en ég sá að pabba var brugðið og ók hann ofur varlega hlýddi öllum umferðarreglum, enda var hann ekki stoppaður í þetta skipti frekar en oftast áður.

Margt er enn ósagt um þetta mál og enn get ég lagt fram frekari sannanir og jafnvel nefnt nokkur nöfn. Til dæmis gerðist það líka 1963 er Lyndon B. Johnson Bandaríkjaforseti kom til landsins að hann gekk inn í stjórnarráð Íslands við Lækjargötu. Þar kom faðir minn að en hundruð mann ef ekki þúsundir reyndu að koma í veg fyrir að hann tæki í hendina á Donna (eins og við kölluðum hann heima eftir þetta), en það tókst nú ekki. Héldu menn ef til vill að faðir minn væri launmorðingi? Hvers vegna var þá allur þessu fjöldi manna á Lækjartorgi einmitt þennan dag? Spyr sá sem ekki veit.

Það er kominn tími til að öll gögn um mannréttindabrot og njósnir stjórnvalda séu aðgengileg öllum. Það er nauðsynlegt fyrir öryggi borgaranna í landinu gagnvart ásælni ríkisvaldsins.

Ég krefst þess að hulunni verði svipt af þessum leyndarmálum og hyggst ganga alla leið í þeim efnum, þ.e. til hæstaréttar og út til Evrópu ef svo beri undir. Ég mun þó byrja á því að ræða við Þorgerði Katrínu Gunnarsdóttur, menntamálaráðherra, og krefjast þess að jafnræði verði sýnt öllum Íslendingum, þ.e. aðrir fái sama aðgang að njósnaskjölum ríksins og Guðni Th. Jóhannesson, sagnfræðingur, hefur fengið. Samt á ég ekki von á öðru en neitun.

Ég geri ekki kröfu til refsingar og hvet til þess að um þetta mál verði rætt friðsamlega og fyrir hönd systkina minna get ég vottfest lofað því að við munum öngvar kröfur gera aðrar en þær að öll spilin verði á borðið lögð.

Fornminjar skemmdar

Yfir Hellisheiði liggur ævaforn gata var áreiðanlega mjög snemma fjölfarin, allt frá landnámi til upphafs bílaaldar. Helluhraunið á heiðinni hefur víða látið á sjá, slitnaði við umferð manna og hesta, gatan grafist ofan í hraunið og enn má sjá hana hlykkjast milli varðanna sem líklega eru álíka fornar. Af ástæðum sem flestum hljóta að vera ljósar er hin forna gata hluti af fornminjum þjóðarinnar, "samgöngumannvirki" sem þjónaði tilgangi sínum meginhluta þess tíma sem Íslendingar hafa verið ein þjóð.

Af einhverjum undarlegum ástæðum hefur nú einhver ákveðið að raska þessum minjum með því að setja upp girðingu á miðju Orustuhólshrauni, eflaust til að minna á afréttar- eða landamörk. Hún þverar sums staðar hina fornu götu en annars staðar liggur hún samsíða henni. Gamli Hellukofinn, byggður 1830 sem skjól fyrir ferðalanga er afgirtur frá götunni og næstu vörðu en þó liggja tröppur yfir girðinguna. Vandað er til girðingarinnar, víða hefur verið borað niður í harða hraunhelluna til að koma staurum fyrir og annars staðar halda þeim keðjur sem eru festar við hæl sem rekinn hefur verið niður í grjótið. Athygli vekur að ekki er gaddavír í henni eins og oftast tíðkast við sauðfjárgirðingar.

Á umráðamönnum lands hlýtur að hvíla ábyrgð sem varla þarf að vera fest í lög eða reglur til að skiljist. Engum dettur til dæmis í hug að við varðveislu íslenskra fornrita megi brúka ráð sem valda skemmdum, slíkt væri óráð. Sama er með landsvæði, hús, náttúruvætti eða aðra þjóðardýrgripi og verðmæti, þá ber að vernda. Með girðingu þvers og kruss yfir Orustuhólshraun á Hellisheiði hlýtur að vera gengið gegn almannarétti, t.d. eins og honum er að minnst kosti lýst í lögum um náttúruvernd (44/1999, III. kafla). Þar segir í 12. grein:

"Almenningi er heimil för um landið og dvöl þar í lögmætum tilgangi. Öllum er skylt að ganga vel um náttúru landsins og sýna ýtrustu varúð þannig að henni verði ekki spillt."

Gatan yfir Hellisheiði varð áreiðanlega til löngu áður en nokkur eignaréttur varð til heiðum og fjöllum og með girðingu er þarna hefðbundinni leið lokað. Af ofangreindri tilvitnun má án ef líka draga þá ályktun að landeiganda sé beinlínis óheimilt að hindra umferð fólks um land sitt.

Skemmdirnar á götunni og umhverfi hennar eru þeim sem hlut eiga að máli til skammar rétt eins og þeim sem eiga þarna lögsögu. Greinilega má fara sínu fram á heiðum uppi. Hellisheiði tilheyrir sveitarfélaginu Ölfusi og Orkuveita Reykjavíkur er með umfangsmiklar framkvæmdir á þessum slóðum en ég sé engin merki þess að girðingin hafi verið sett upp af þeim, a.m.k. finnst ekkert á heimasíðum þeirra. Hins vegar finnst mér ekki óeðlilegt en að leita hefði átt samþykkis sveitarfélagsins fyrir girðingunni. Ef til vill hefur það verið gert og samþykkið að finna í fundargerðum. Ég vil þó ekkert um það fullyrða en bendi á að sveitarfélaginu Ölfus hefur malarnámið í Ingólfsfjalli á samvisku sinni. Orkuveitan er þarna líka í slæmum málum og ljóst að framkvæmdir hennar á viðkvæmu landi eru í engu samræmi við loforð hennar í umhverfismálum. Yfir er þó minnisvarði skammsýnna mann sem hleyptu Landsvirkjun með þrjár tegundir af háspennulínum sem nú voka yfir fornri götu og hverfur eiginlega í samanburðinum.

"Óhamingju Íslands verður allt að vopni," sagði skáldið forðum og víst er að það er ekki aðeins sjónarmið umhverfis- og náttúruverndar sem eiga erfitt uppdráttar í þjóðfélaginu heldur nú einnig varðveisla fornra minja sem greinilega má nú ráðskast með og hluta niður eftir misskildum eignarétti.

Hvað er það eftir er við misförum bæði með land okkar og arfleið?