Mestar líkur á gosi í austanverðri Kötluöskjunni

Skjálftahrinan í Kötlu mælist víða, ekki aðeins í hressilegum skjálftum heldur einnig á óróamælum, raunar mælist óróinn í Mýrdalsjökli vestur til Heklu (50 km loftlína), austur á Skeiðarársand (80 km) og norður á Sprengisand (100 km).

Ástæða er til að segja örlítið frá nokkrum staðreyndum um Kötlu. Ástæðan er einföld, fjölmiðlar birta ekkert ítarefni, gera vart annað en að birta fréttatilkynningar frá Almannavörnum.

Fyrsta myndin er af Mýrdalsjökli og sýnir hvar jarðskjálftarnir hafa orðið frá því að hrinan byrjaði í gær. Þeir eru í einum hnapp, örlítið sunnan og austan við miðja öskjuna. Myndin er frá Veðurstofu Íslands.

Næstu tvær myndir eru ágætar til samanburðar. Báðar eru úr skýrslu eftir Magnús Tuma Guðmundsson og Þórdísi Högnadóttur frá því 2006. 

Á myndinni sést hvar síðast gaus í Kötlu. Kötlugosið 1918 var alveg syðst í öskjunni og á sama stað gaus 1823. Lítið gos varð austast í henni árið 1955 og annað vestarlega árið 1755. 

Auk þess sjást á kortinu helstu vatnaskil í jöklinum. Austan við Kötlujökul er skástrikað svæði sem er áhrifasvæði Kötluhlaupa sem falla til austurs. Gríðarlega mikið land.

Miklu máli skiptir hvar gýs og það þarf ekki endilega að gerast innan öskjunnar. Jökulhlaup geta fallið niður Sólheimajökul, í Emstruá ytri, Emstruá nyrðri eða í norður og út á Mælifellssand.

Næsta kort er afar merkilegt. Það er úr skýrslunni og í henni segir (texta í svigum er sleppt): 

Meðalgoshlé í Kötlu undanfarin 1200 ár er um 50 ár. Eldgos eru langtíðust í austurhluta Kötluöskunnar en á síðustu 1200 árum hafa þau orðið þar á tæplega 60 ára fresti. 

Á vatnasviðum Sólheimajökuls og Entujökuls er endurkomutíminn 500-800 ár. 

Annars staðar eru goshlé að jafnaði lengri og er talið að 1.000-10.000 ár líði á milli gosa í hlíðum jökulsins og á svæðinu norðan öskjunnar.

Verði eldgos í kjölfara yfirstandandi skjálftavirkni má af ofangreindu ráða að mestar líkur eru á að það gerist líklega í austurhluta öskjunnar. Það er þó ekki víst enda er oft sagt að uppruni jarðskjálfta þurfi ekki endilega að segja til um hvar eldgos verði. Kvikan getur skotist afar langt, leitar eftir auðveldustu leiðinni upp á yfirborðið.

Jarðskjálftar í Bárðarbungu fyrir tveimur árum urðu ekki til þess að þar gysi heldur varð til berggangur sem náði um tuttugu km í burtu og þar gaus.

Síðasta myndin er frá Veðurstofunni sem sýnir óróamælingar í Goðabungu sem er vestan megin í Mýrdalsjökli, rétt utan við Öskjuna í um 1480 m hæð. Tíðnin er á lóðrétta ásnum en tíminn á þeim lárétta. Greinilega sést hvenær hrinan hófst.

Þarna heyrist vel í umbrotunum undir jöklinum. Bláa tíðnin vekur athygli og er svipuð og þegar gaus í Eyjafjallajökli í apríl 2012.

Jarðfræðingar hafa sagt að skjálftarnir í Kötlu bendi ekki til þess að eldgos sé í aðsigi. Nauðsynlegt er að taka mark á því. Hins vegar geta aðstæður breyst, skjálftar aukist og merki borist um kvikuhreyfingar. Haldi stórir jarðskjálftar áfram í dag og á morgun, það er þrjú til fjögur stig, geta leikmenn dregið þá ályktun að gos sé í yfirvofandi.

Enn og aftur skal það tekið fram að sá sem hér skrifar er ekki jarðfræðingur, aðeins áhugasamur leikmaður.

 

Öflug skjálftahrina í Kötlu

Athugasemdir

[Guðmundur Ásgeirsson, 30.9.2016 kl. 15:57]

Það sem mér sem leikmanni þykir eftirtektarvert við þessa hrinu sem nú stendur yfir, er hversu grunn skjálftavirknin er, hún er nánast alveg við yfirborðið. Spurning hvort það sé í gangi einhverskonar kvikuinnskot undir jöklinum, en óvíst hvort það nái upp úr honum?

[S i g u r ð u r S i g u r ð a r s o n, 30.9.2016 kl. 16:09]

Sæll, Guðmundur. 

Já, maður tekur eftir því og ef til vill draga jarðfræðingar þess vegna þá ályktun að ekki sé um gosóróa að ræða. Taktu eftir að þetta kemur í einhverjum hviðum eða höggum sem sést vel þegar litið er á tímasetningu og stærð skjálfta á vef Veðurstofunnar. Held að nú sér örlítið að draga út hrinunni.

[Guðmundur Ásgeirsson, 30.9.2016 kl. 18:36]

Núna undir kvöld lýstu almannavarnir yfir óvissustigi, en það byggist einmitt á því að jarðvísindamenn telja líklegt að um kvikuhreyfingar sé að ræða á litlu dýpi nálægt yfirborðinu, sem er sama ályktun og ég hafði dregið af jarðskjálftagögnunum.

[S i g u r ð u r S i g u r ð a r s o n, 30.9.2016 kl. 19:49]

Sýnist að nú dragi úr skjálftavirkni samkvæmt því sem fram kemur á vef Veðurstofunnar. Líklegast er að nú komi dálítið hlé og svo hefst sama atburðarás aftur með óvissum afleiðingum.