Prófkjör eru betri leið en valnefnd?

Stjórnmálaflokkur hefur að minnsta kosti tvær leiðir til að velja fólk á framboðslista sinn. Annars vegar getur hann haldið prófkjör og boðið flokksbundnum stuðningsmönnum þátttöku eða jafnvel hafa það opið. Hins vegar gæti hann stofnað sérstaka valnefnd sem vel fólk á framboðslistann.

Síðarnefndu aðferðina telur Jónína Michaelsdóttir, fyrrum blaðamaður og öflugur þátttakandi í starfi Sjálfstæðisflokksins í gegnum árin, vera betri, að minnsta kosti ekki verri en sú fyrrnefnda. Ágæt grein eftir Jónínu birtist á blaðsíðu þrettán í Fréttablaðinu í morgun undir fyrirsögninni „Eru prófkjör besta leiðin?

Ég er ekki sammála Jónínu þó ég sjái alvarlega galla við fyrrnefndu aðferðina. Vandamálið við þá síðarnefndu eru þó að mínu mati verri. Verst er líklega sú einfalda staðreynd að valnefndaraðferðin er ólýðræðisleg, skiptir engu hvernig að málinu er staðið. Sú hætta er alltaf fyrir hendi að einhverjir fái þar meiru um ráðið en aðrir hverjir veljast á framboðslistann. Innan stjórnmálaflokka eru menn ekki alltaf á einu máli um stefnuna og þá er alltaf hætt á því að gagnrýnendur fái ekki sama brautargengi í þröngri valnefnd og í prófkjöri, opnu eða lokuðu.

Tökum sem dæmi einhvern sem er fylgjandi ESB aðild en að öðru leiti með stefnu samhljóða þeirri Sjálfstæðisflokksins. Eða umhverfisverndarmann sem ekki vill virkja lengur á þann hátt sem gert hefur verið á undanförnum árum með hrikalegum umhverfislegum slysum. Eða þann sem er á móti kvótakerfinu í fiskveiðum. Eða þann sem er á móti sérstökum ívilnunum fyrir íslenskan landbúnað. Persónulega finnst mér betra að rökstyðja fall í almennu prófkjöri en í höfnun í fimmtán manna valnefnd. Og þessi rök gilda einnig á hinn veginn.

Vandinn við prófkjörin eru fyrst og fremst fjárhagslegs eðlis. Sumir hafa þá aðstöðu að geta varið meira fjármagni í þau en aðrir. Á móti kemur að kjósendur eru ekki dómgreindarlausir. Fjölmörg dæmi sanna að fjáaustur í dreifibréf og auglýsingar hafa litlu skilað fjölda til frambjóðenda. Aðrir hafa náð miklum árangri. Á milli skilur skipulag en hönnuðir þeirra eru oft aðkeyptir.

Sá sem hefur hug á að reyna að komast í framboð hjá stjórnmálaflokki á í raun engra kosta völ gagnvart valnefnd. Hún er alvöld, jafnvel þó svo að almennur fundur stjórnmálaflokksins fjalli endanlega um framboðslistann, samþykki hann óbreyttan eða geri á honum einhverjar athugasemdir sem þó eru oftast lítilvægar.

Í prófkjöri eiga þó allir meiri von um að ná árangri. Hins vegar þarf að setja prófkjörum meiri og skilvirkari skorður en nú er. Brýnast er þó að jafna á einhvern hátt aðstöðumun frambjóðenda, ekki aðeins hvað varðar fjármagn heldur einnig annað eins og til dæmis kynningar.

Jónína nefnir fyrrum dómsmálaráðherra, Rögnu Árnadóttur sem dæmu um konu sem var „fagleg, yfirveguð, lét verkin tala og var nánast óumdeild“. Ég er alls ekki sammála um Rögnu. Hún hafði ágæta reynslu úr stjórnsýslunni, vönduð og líklega yfirveguð, hefði átt að halda sig þar. Ekkert merkilegt kom frá henni sem stjórnmálamanni. Þetta er ekki sagt konunni til lasts heldur miklu frekar til að benda á þá staðreynd að mikill munur er á góðum starfskrafti og góðum stjórnmálamanni. Sá síðarnefndi á ekki að færa bókhald eða ydda blýanta, hann er stefnumótandi, sér um framkvæmd og lætur stjórnsýsluna vinna.

Kosningin til stjórnlagaþings var misheppnuð tilraun vegna þess að þar áttu þekktu andlitin meiri möguleika. Ekki var kosið á milli stjórnmálaflokka. Það kom því engum á óvart að fjölmiðlaþekktri menn eins og Ómar Ragnarsson, Illugi Jökulsson, Þorvaldur Gylfason og aðrir álíka náðu kjöri. Stjórnmálaflokkar gefa meiri möguleika, óháð því hvort þeir eru þekktir eða hvernig útliti þeirra er háttað. Þar af leiðandi get ég svo sem alveg tekið undir niðurlagið í grein Jónínu þó ég sé ekki sammála erindi hennar:

Er það virkilega svo að við treystum fólki fyrir lífi okkar og limum af því að við höfum séð það í sjónvarpi, í blöðum eða á netinu? Sé það svo, eigum við ekkert betra skilið.