Sérstakt þing, reipbrennandi og fellibylur ferðast

Orðlof

Traustatakið

Orðasambandið taka traustataki merkir strangt til tekið: taka eitthvað án leyfis en í trausti þess að leyfi hefði fengist. 

Gerður er greinarmunur á merkingu þessa orðasambands og taka eitthvað ófrjálsri hendi en það merkir: stela einhverju.

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Á morgun fer fram sérstakt aukalandsþing Sambands íslenskra sveitarfélaga þar sem …“

Frétt á blaðsíðu 4 í Fréttablaðinu 5.9.2019.        

Athugasemd: Hvort er réttara að segja að þing sé haldið eða það fari fram? Hver er munurinn á aukalandsþingi og sérstöku aukalandsþingi?

Spyr sá sem ekki veit. Hins vegar er alveg ljóst hvað fer betur.

Í fréttinni segir:

Drög að þingsályktunartillögu um stefnuna voru kynnt um miðjan ágúst. Þar er meðal annars að finna tillögur …

Í stað orðagjálfursins „þar er meðal annars að finna“ hefði mátt orða þetta svona:

Drög að þingsályktunartillögu um stefnuna voru kynnt um miðjan ágúst. Í þeim eru tillögur …

Einnig stendur fréttinni: 

Er meðal annars gert ráð fyrir …

Til að ofnota ekki orðasambandið „meðal annars“ hefði mátt sleppa því, segja gert er ráð fyrir …

Blaðamenn eru margir háðir orðum eins og „fjármunir“ í stað þess að tala um fé. Ekki eru allir fjármunir peningar. Fé er peningar nema á á fæti sé.

Tillaga: Á morgun verður haldið aukalandsþing Sambands íslenskra sveitarfélaga þar sem …

2.

„354 reiðhjólaþjófnaðir voru skráðir hjá lög­regl­unni …“

Frétt á mbl.is.         

Athugasemd: Svona byrjar frétt á Morgunblaðinu og alls ekki í fyrsta sinn. Blaðamaðurinn veit ekkert hvað hann er að gera.

Tölustafir og bókstafir eru gjörólíkir. Þetta vita flestir og þar af leiðandi eru tölustafir aldrei notaðir í upphafi setninga.

Á vefnum Grammar Monster segir:

It is considered untidy to start sentences with figures. You should either reword your sentence or write the number in full.

Mjög auðvelt er að hafa hér annan hátt á en að byrja á tölustöfum, sjá tillöguna.

Tillaga: Lögreglan skráði 345 reiðhjólaþjófnaði …

3.

„Reipbrennandi.“

Engin heimild.        

Athugasemd: Í gamla daga þurfti maður að læra ljóð og kunna þau reiprennandi, einnig margföldunartöfluna. Orðið er komið af því er reipi, kaðall eða álíka, rennur til dæmis yfir borðstokk, án flækju. Sem sagt reip-rennandi.

Orðið „reipbrennandi“ er hins vegar ekki til í orðabók en gæti verið það af ástæðu sem hér skal nefna.

Í æsku minni voru skíðalyftur frekar frumstæðar. Í Kerlingarfjöllum, Bláfjöllum og víðar voru traktorar eða jeppar notaðir til að knýja þær. Farartækin voru hækkuð upp að aftan, annað afturdekkið var tekið af, kaðli var brugðið um felguna og einnig um aðra felgu langt uppi í brekku. Síðan var vélin gangsett og kaðallinn rann upp og niður, hring eftir hring.

Skíðamenn gripu í kaðalinn og þeir drógust upp í brekkuna. Sumir áttu þessar fínu klemmur til að grípa í kaðalinn.

Við hinir gripum berhentir eða með vettlingum í kaðalinn og væri gripið ekki nógu fast átti maður á hættu að fá brunasár þegar hann dróst hratt í gegnum greiparnar. Þetta má eflaust hafa heitið „reipbruni“, „reipbrennandi“ hætta. Reip-brennandi.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Eftir að hafa ferðast með austurströnd Flórída er fellbylurinn Dorian …“

Frétt á Stöð2.         

Athugasemd: Fellibylurinn sem gekk yfir Bahamaeyjar heitir Dorian. Enskumælandi taka svona til orða, sjá til dæmis hér:

Dorian had been predicted to travel northwest …

Á íslensku er „ferðast“ veðurbrigði ekki. Venjan er sú að hæðir, lægðir og fellbylir fari eða gangi yfir land eða haf. 

Tillaga: Eftir að fellibylurinn Dorian hafði farið með austurströnd Flórída …

5.

„Veðurfræðingurinn fer með veðurfréttir hér á eftir.“

Frétt í ríkissjónvarpinu kl. 19, 5.9.2019.         

Athugasemd: Veðurfræðingurinn fer með veðurfréttir og prestur fer með bænir. Skyldi fréttamaðurinn fara með fréttirnar, flytja þær eða lesa?

Ég hef hins vegar farið með Gunnarshólma eftir Jónas Hallgrímsson, þó ekki flutt hann opinberlega. Mörg önnur ljóð eftir Jónas hef ég líka lesið.

Tillaga: Veðurfræðingurinn flytur veðurfréttir hér á eftir.