Íslandsmeistaratitillinn á lofti og þjálfarinn spilar leikmönnum

Orðlof

Tjör

Orðhlutinn Tjör- í Tjörnes merkir líklega: furutré (Íslensk orðsifjabók).

Málfarsbankinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Sæv­ar Karl lif­ir lista­manna­lífi í Mið-Evr­ópu.“

Fyrirsögn á mbl.is.          

Athugasemd: „Lífið er stutt en listin er löng,“ segir einhvers staðar og í því felst djúp speki. Stundum heyrist hvatningin lifðu lífinu lifandi. Ekki vera dauðyfli.

Hvernig fer sá að sem „lifir listamannalífi“. Getur verið að hann lifi eins og listamaður? Hins vegar er algjörlega óljóst í hverju „listamannalíf“ felst, og að lifa eins og listamaður. Er það að sinna list sinni, drekka rauðvín, éta franska osta og fleka konur? Spyr sá sem ekki veit.

Davíð Stefánsson orti af mikilli list í Ítalíuferð sinni árið 1920. Hann var skáld, listamaður, og hefur eflaust sopið af rauðvíni og etið ítalska osta og án efa hafði hann auga fyrir fegurð ítalskra kenna. Ljóðið um Lapí er þrungið þrótti, gleði og list:

Í Flórens hafa fjöldamargir ferðalangar gist,
og hvergi hærri klukknaturn og hvergi meiri list
Þar anga blóm, þar blikar vín, það besta er jörðin á,
og þarna er litla Lapí sem er listamannakrá.
[…]
Enga leikur Amor ver
en unga listamenn,
og Flórenzdætur forðast ekki
farandskáldin enn,
og blótprestarnir bera vín
um borðin endilöng,
uns drykkjukráin dynur öll
af dansi og gleðisöng.

Jakob Hafstein gerði lag við þetta fallega kvæði og enn heyrist hann syngja það í Ríkisútvarpinu: „… En Lapí er og Lapí verður listamannakrá.“

Tillaga: Sæv­ar Karl lif­ir sem listamaður í Mið-Evr­ópu.

2.

„Tveir val­kost­ir vegna Sunda­braut­ar.“

Fyrirsögn á mbl.is.         

Athugasemd: „Valkostur“ er fáránlegt orð. Í staðinn má nota sögnina að velja, af því er dregið nafnorðið val. Einnig nafnorðið kostur (úrræði) sem hefur svipaða merkingu og val. Þar af leiðir að einstaklega stíllaust er að hnýta þessi tvö orð saman.

Fáir myndu samþykkja orð eins og „taktekt“, „akbíll“, „sjónarhorf“, „lánsleiga“ eða álíka samsetningar orða sem búin eru til úr orðum sem eru svipaðrar merkingar.

Má vera að nú sé orðið „valkostur“ svo útbreitt að vonlaust sé að berjast gegn því. Það bætist þá við furðuorðin sem íslenskan uppfull af og eru engu skárri. Nefna má tvítekningarorð eins pönnukökupanna, bílaleigubíll og tréherðatré.

Má vera að ég taki hér fullmikið upp í mig því jafnvel örnefni eru mörg ansi skringileg með endurtekningum sínum, eins og Hólahólar, Staðarstaður, Dalsdalur, Hoffellsfjall, Bakkarárholtsá og Vatnsdalsvatn.

„Valkostur“ er hrikalegt klunnalegt orð, verra er þó að sjá orð eins „valkostagreining“ og „valkostaval“.

Tillaga: Tveir kostir vegna Sundabrautar.

3.

„Íslandsmeistaratitillinn í Pepsímax deild kvenna fór á loft í dag.“

Íþróttafréttir kl. 19:20 í sjónvarpi Ríkisútvarpsins 21.9.2019.

Athugasemd: Íþróttafréttamaðurinn sem segir alltaf í lok frétta; „þá er þetta komið hjá mér“ rétt eins og hún sé ein ábyrg fyrir fréttum Sjónvarpsins. Vel má vera að svo sé. Gerum hann þá ábyrgan fyrir ofangreindri tilvitnun. Hún er röng.Titillinn fór ekki á loft. Hann er hugtak, óáþreifanlegt. Hins vegar lyftu knáar Valskonur Íslandsmeistarabikarnum á loft og úuðu ógurlega af því tilefni.

Í fréttinni segir:

En Keflvíkingar voru ekki búnir að gefast upp.

Af hverju sagði ekki fréttamaðurinn?:

En Keflvíkingar gáfust ekki upp.

Svona orðalag er mjög algengt hjá yngra fólki. Margir geta ekki talað hreint út. Sagt er „við erum búnir að fara“ þegar nægir að segja við fórum. 

Í Málfarsbankanum segir þetta meðal annars og er hér vísað til hans um nánari umfjöllun:

Mikill (of)vöxtur hefur færst í þetta nýmæli í nútímamáli. Ýmsar hömlur eru á notkun þess, t.d. munu fæstir geta notað það með sögnunum sofna, vakna, deyja, lifna við og mörgum fleiri. Hliðstæður við eftirfarandi dæmi eru þó auðfundnar:

Svo er rosaleg sorg í hópnum. Það eru svo margir vinir búnir að deyja (Frbl 4.4.18, 4).

Hér er ekki svigrúm til að fjalla nánar um þetta en lesendum til athugunar skal teflt fram nokkrum dæmum sem ekki samræmast málkennd þess sem þetta ritar:

Það er ljóst að við erum búin að vera að hækka laun, ef horft er til baka, langt umfram það sem þekkist hjá okkar nágrannaþjóðum (Mbl 15.9.17, 2);

Danir eru búnir að fjölmenna innan teigsins (Sjónv 6.8.2017);

Heimir er búinn að þurfa að gera eina skiptingu (Sjónv 5.9.2016);

NN er ekki búinn að vera hættulegur í leiknum (30.5.18);

Okkur [hljómsveitarmenn] er búið að langa lengi að koma saman aftur (2.6.18).

Trúr orðalagi íþróttablaðamanna getur fréttamaðurinn ekki sagt að Valur hafi sigrað í leiknum, heldur „siglt sigrinum heim“. Sem auðvitað er rosalega fínt og flott hefði keppnin verið á sjó.

Best að forðast klisjur á borð við þessa, þær hjálpa okkur, lesendum, hlustendum og áhorfendum, ekkert. 

Að lokum sagði fréttamaðurinn að Valur væri „ríkjandi“ Íslandsmeistari í fótbolta, handbolta og körfubolta.

Hver er munurinn á á að vera „ríkjandi Íslandmeistari“ og Íslandsmeistari? Enginn. Alls enginn. Hvers vegna er þá verið að troða orðinu „ríkjandi“ inn í frásögnina? 

„Þá er þetta allt komið hjá MÉR í kvöld, „veriði“ sæl.“ 

Aldrei taka aðrir fréttamenn fréttastofu Sjónvarps þannig til orða. Hvers vegna?

Tillaga: Íslandsbikarinn í Pepsímax deild kvenna fór á loft í dag.

4.

„Ole Gunnar Solskjær lofar því að spila ungum leikmönnum Manchester United mikið í vetur.“

Frétt á visir.is. 

Athugasemd: Hvað merkir þessi málsgrein? Ekkert hún er bull.

Vefmiðillinn Sky Sport virðist vera heimildin fyrir fréttinni. Þar segir í fyrirsögn:

Manchester United boss Ole Gunnar Solskjaer to play youngsters in Premier League.

Blaðamaður Vísis heldur að hann geti þýtt orðin beint yfir á íslensku en hvorugt tungumálið virðist honum tamt.

Þetta er ekki nein tilviljun eða yfirsjón hjá blaðamanninum. Síðar í fréttinni segir hann:

„Þú lærir mikið á að spila ungum leikmönnum,“ sagði Solskjær við Sky Sports.

Auðvitað er ekki alltaf hægt að þýða beint, stundum þarf að umorða og það þurfa allir blaðamenn að gera.

Tillaga: Ole Gunnar Solskjær lofar því að ungu leikmennirnir fá að spila mikið með Manchester United í vetur.